مؤثرترین روش‌های کنترل آفات در گلخانه‌ها: از شیوه‌های فرهنگی تا بیولوژیکی و شیمیایی

کنترل آفات در گلخانه‌ها یکی از چالش‌های اساسی کشاورزان و باغداران است که مستقیماً با کیفیت و سلامت محصولات در ارتباط است. آفات گلخانه‌ای می‌توانند خسارات جدی به گیاهان وارد کنند و فرآیند رشد و تولید محصول را مختل سازند. بنابراین، استفاده از روش‌های مختلف کنترل آفات، از جمله روش‌های مکانیکی، شیمیایی و بیولوژیکی، ضروری است. این مقاله به بررسی راهکارهای مختلفی برای مدیریت آفات گلخانه‌ای می‌پردازد و اهمیت استفاده از تکنیک‌های ترکیبی را برای حفظ سلامت گیاهان و کاهش آسیب‌های اقتصادی ناشی از آفات شرح می‌دهد.

روش های کنترل آفات گلخانه‌ای 

اگر شما در حال نظارت بر آفات کوچک با استفاده از کارت‌های چسبنده هستید، خیلی سریع متوجه خواهید شد که در گلخانه شما مشکلی پیش آمده است. کارت‌های چسبنده‌ای که در نزدیکی گیاهان حساس قرار داده شده‌اند باید هر هفته در طول فصل پس از پرشدن سطح کارت ها تعویض شوند. تعداد زیادی از آفات گلخانه‌ای می‌توانند با استفاده از صابون‌های حشره‌کش کشته شوند، از جمله شته‌ها، شپشک‌ها، کنه‌ها، مگس‌های سفید و تریپس‌ها. گیاهان آلوده را با صابون حشره‌کش به‌طور کامل اسپری کنید، به‌ویژه زیر برگ‌ها و ساقه‌ها را به‌خوبی پوشش دهید. درمان‌ها را هر پنج تا هفت روز یک‌بار تکرار کنید، یا تا زمانی که آفات از بین بروند.

آفات شپشک (Scale insects) به روش‌های کنترل قوی‌تری نیاز دارند، اما معمولاً می‌توانند با روغن نیم (یا حشره کش نیم آزال)  پوشانده شوند. همانند صابون حشره‌کش، روغن نیم را به‌طور هفتگی اعمال کنید تا زمانی که مقیاس‌ها کاملاً از بین بروند. شما می‌توانید با استفاده از یک چاقوی نوک‌تیز یا ناخن خود، پوشش‌های حفاظتی را بلند کرده و برای بررسی جمعیت مرده، چک کنید.

مگس‌های ریز به‌راحتی با استفاده از باکتری باسیلوس تورینجینسیس که به خاک گیاهان آلوده اعمال می‌شود، از بین می‌روند. حشرات بالغ فوراً از بین نمی‌روند، اما این درمان‌ها لاروه‌های آسیب‌زننده را نابود خواهند کرد.

کرم‌ها و حلزون‌ها معمولاً با دست جمع‌آوری شده و در یک سطل آب و صابون انداخته می‌شوند. گیاهان را بررسی کنید و همچنین زیر نیمکت‌ها و هر گونه زباله‌ای که ممکن است آنها پنهان شوند را چک کنید. هرچه زودتر بتوانید آن‌ها را کنترل کنید، بهتر است. کرم‌ها و حلزون‌ها می‌توانند در مدت زمان کوتاهی آسیب‌های جدی وارد کنند.

سلامت گیاهان، از طریق تغذیه مناسب و کنترل محیطی، اولین خط دفاع در برابر آفات و بیماری‌ها در گلخانه است. اما حتی در بهترین شرایط، برخی از آفات ممکن است گیاهان شما را آزار دهند. شته‌ها، کنه‌ها و مگس‌های سفید، رایج‌ترین مشکلات جدی حشرات هستند. از کنترل‌های مکانیکی مانند جارو کردن، له کردن و شستشو در اولین علائم مشکل استفاده کنید. کارت‌های چسبنده زرد برای مبارزه با مگس‌های سفید موثر هستند. اگر جمعیت آفات همچنان در حال رشد بود، اسپری‌های صابونی یا فلفلی و یا کنترل‌های گیاهی مناسب مانند نییم ممکن است مفید واقع شوند.

کنترل بیولوژیکی با استفاده از حشرات شکارگر مانند بالتوری ها و کفشدوزک ها و پارازیتوئیدها  مانند زنبور Encarsia formosa بسیار موثر است. برای تأمین نیازهای این هم‌پیمانان حشره‌ای، یک “جزیره بیولوژیکی” کوچک را در یک مکان گرم و روشن با گلدان‌های گیاهان از خانواده چتریان  (Umbelliferae)، مانند جعفری  و شوید و گیاهان زینتی با گل‌های کوچک، که حشرات مفید را جذب و پشتیبانی می‌کنند، راه‌اندازی کنید همچنین این گیاهان شهد و گرده برای حشرات مفید فراهم می‌کنند.

اگرچه وسوسه‌انگیز است که فلفل‌ها، بادمجان‌ها و گیاهان معطر را در پایان تابستان وارد گلخانه کنید، اما این کار خطر وارد کردن آفات را به همراه دارد. بهتر است گیاهان را مخصوصاً برای گلخانه شروع کرده یا از نهال‌های گلخانه‌ای خریداری کنید. اگر تصمیم به ریسک وارد کردن گیاهان گرفتید، آن‌ها را در کیسه‌هایی از مواد شفاف و بافته‌شده محکم برای حداقل ۷ تا ۱۰ روز قرنطینه کنید. شته‌ها و آسیب‌های ناشی از آفات مانند کنه‌ها و تریپس‌ها بعد از این مدت راحت‌تر قابل مشاهده خواهند بود. اگر مشکلات ظاهر شدند، معمولاً بهتر است گیاه را دور بیندازید.

بیماری‌های قارچی معمولاً بزرگ‌ترین مشکلات بیماری در گلخانه هستند. تأمین تهویه مناسب و فاصله‌گذاری بین گیاهان و نظارت بر سطح رطوبت بهترین روش‌ها برای پیشگیری از مشکلات قارچی هستند. اسپری‌های پیشگیرانه نیز می‌توانند به کاهش بروز بیماری‌ها کمک کنند. چای خزه تخمیر شده و چای کمپوست رقیق شده که به‌طور هفتگی از مرحله نهال تا رشد کامل به برگ‌ها اسپری می‌شود، بسیاری از بیماری‌ها را مهار کرده و در عین حال عناصر کمیاب را فراهم می‌کند. بهداشت نیز مهم است؛ گیاهان بیمار را ایزوله کرده یا دفع کنید و خاک ریخته شده و برگ‌های افتاده در راهروها و زیر نیمکت‌ها را تمیز کنید.

شرایط گرم و مرطوب و غذاهای فراوان در گلخانه شرایط ایده‌آلی برای رشد آفات فراهم می‌کند. مشکلات می‌توانند مزمن شوند مگر اینکه شناسایی و اصلاح شوند. در حالی که حشره‌کش‌ها ابزارهای مهمی هستند، موفقیت در کنترل آفات سبزیجات گلخانه‌ای عمدتاً به عوامل فرهنگی بستگی دارد. رعایت شیوه‌های فرهنگی مناسب می‌تواند احتمال بروز و گسترش آفات را کاهش دهد. شناسایی زودهنگام و تشخیص صحیح کلید مدیریت آفات در گلخانه است، همچنین انتخاب و استفاده صحیح از آفت‌کش‌ها در مواقع بروز آفات ضروری است.

کنترل‌های فرهنگی  یا Cultural Controls

آفات ممکن است زمانی وارد گلخانه شوند که تهویه‌ها باز باشند. برخی دیگر ممکن است از طریق گیاهان جدید یا خاک وارد گلخانه شوند. بسیاری از آفات قادرند که در مدت‌های کوتاه بین برداشت یا حذف گیاهان و تولید محصول بعدی زنده بمانند. کنترل‌های فرهنگی، دفاع اصلی در برابر آلودگی‌های آفات هستند.

شیوه‌های فرهنگی صحیح که به پیشگیری از آلودگی آفات کمک می‌کنند، شامل موارد زیر می‌باشند:

• حفظ یک محیط تمیز و کوتاه شده در اطراف گلخانه برای کاهش آفات که در رشد زیاد گیاهان پرورش می‌یابند.
• حذف تمامی گیاهان و بقایای گیاهی و تمیز کردن گلخانه به‌طور کامل پس از هر دوره تولید.
• نگهداری درها، صفحه‌ها و سیستم‌های تهویه در وضعیت مناسب.
• استفاده از خاک یا رسانه‌های کشت تمیز یا استریل، ابزارها، سینی‌ها و سایر تجهیزات.
• در پایان فصل، تمامی گیاهان و بقایای گیاهی را حذف کرده و گلخانه را به‌طور کامل تمیز کنید و در صورت نیاز فومیگاسیون (گازدهی) کنید.
• گیاهان جدید را به‌طور دقیق بررسی کنید تا از وارد کردن مواد آلوده به آفات یا بیماری‌ها به گلخانه جلوگیری شود.
• به دقت نشت‌ها یا تجمع آب را بررسی کنید که می‌توانند منجر به آلودگی به مگس‌های قارچ شوند.
• در صورت امکان، اجازه دهید گلخانه در زمستان یخ بزند تا حشرات حساس مانند مگس‌های سفید از بین بروند.
• از پوشیدن لباس‌های زرد که برای بسیاری از آفات جذاب است، خودداری کنید.
• آلودگی‌ها را با دور انداختن یا حذف مواد آلوده شدید، از بین ببرید.

نظارت یا Monitoring

شناسایی و تشخیص زودهنگام آلودگی‌های آفات به شما این امکان را می‌دهد که قبل از جدی شدن مشکل، تصمیمات لازم را برای کنترل آفات بگیرید. بنابراین، انجام بازرسی‌های هفتگی از گیاهان در تمامی بخش‌های گلخانه توصیه می‌شود.

دستگاه‌های نظارت بر آفات نیز موجود هستند. کارت‌های چسبنده زرد (سیستم نظارت و تله‌گذاری آفات (PT برای آفات بالدار مانند شته‌ها، مگس‌های سفید، شپشک‌ها ، تریپس‌ها (کارت‌های چسبنده آبی نیز برای تریپس‌ها قابل استفاده هستند)، انواع مگس‌ها و سایر حشرات بسیار جذاب هستند. این کارت‌ها می‌توانند به شما هشدار دهند که آفات در گلخانه حضور دارند و نقاط داغ در گلخانه را شناسایی کنند. توصیه می‌شود که یک تا سه کارت برای هر ۱۰۰۰ فوت مربع از گلخانه استفاده کنید و این کارت‌ها باید به‌طور هفتگی تعویض شوند. اگر نتواستید حشره‌ای که در کارت گیر کرده را شناسایی کنید، از مامور توسعه منطقه‌ای خود کمک بگیرید. محصولات تله‌گذاری انبوه مانند نوارهای چسبی نیز برای شناسایی و مدیریت تریپس‌ها، مگس‌های سفید، بزرگ‌مگس‌ها و مگس‌های قارچی موجود هستند.

ردیابی و  شکار انبوه بوسیله تله های فرمونی در گلخانه ها

استفاده از فرمون‌ها در گلخانه‌ها یکی از روش‌های نوین و مؤثر برای مدیریت آفات است که مزایای زیادی دارد. این روش عمدتاً به جذب و کنترل آفات حشره‌ای مانند پروانه‌ها، مگس‌ها و سوسک‌ها کمک می‌کند. فرمون‌ها معمولاً به‌طور خاص برای جذب آفات نر طراحی می‌شوند، که با قرار دادن تله‌های حاوی فرمون در گلخانه‌ها، جمعیت آفات کاهش می‌یابد. این روش کنترل آفات بدون نیاز به استفاده از سموم شیمیایی صورت می‌گیرد، که نه تنها به کاهش آلودگی محیط زیست کمک می‌کند، بلکه سلامت گیاهان و موجودات مفید در گلخانه را نیز حفظ می‌کند.

یکی دیگر از مزایای استفاده از فرمون‌ها این است که آنها هدفمند عمل می‌کنند و تنها آفات خاصی را جذب می‌کنند. این ویژگی به‌ویژه در گلخانه‌هایی که به کشت‌های حساس پرداخته می‌شود، اهمیت دارد زیرا می‌توان از آسیب به موجودات مفید و سایر حشرات که نقشی در گرده‌افشانی یا کنترل آفات دارند، جلوگیری کرد. همچنین، استفاده از فرمون‌ها می‌تواند به کاهش خطر انتقال آفات از یک بخش گلخانه به بخش دیگر کمک کند و باعث پیشگیری از گسترش آلودگی‌های حشره‌ای در محیط بسته گلخانه‌ای شود. در مجموع، فرمون‌ها به عنوان یک ابزار مؤثر و سازگار با محیط زیست در مدیریت آفات گلخانه‌ای شناخته می‌شوند.

بعنوان مثال، استفاده از فرمون‌های  شب پره مینوز گوجه فرنگی یا شب پره توتا  (Tuta absoluta)در گلخانه‌های تولید گوجه‌فرنگی است. این آفت می‌تواند به سرعت خسارات زیادی به گیاهان وارد کند، اما با استفاده از فرمون‌ اختصاصی شب پره مینوز گوجه فرنگی برای جذب پروانه‌های نر و نصب تله‌های فرمونی در داخل گلخانه، می‌توان جمعیت آفات را به‌طور قابل توجهی کاهش داد و از آسیب به گیاهان جلوگیری کرد. این روش نه تنها نیاز به استفاده از سموم شیمیایی را کاهش می‌دهد، بلکه همچنین به حفاظت از محیط زیست و حفظ سلامت گیاهان کمک می‌کند.

عوامل دیگرکنترل بیولوژیک

دشمنان طبیعی برای کنترل برخی آفات گلخانه‌ای به صورت تجاری در دسترس هستند.  سطوح کنترل آفات با استفاده از ارگانیسم‌های مفید به طور قابل توجهی بسته به عوامل مختلف متغیر خواهد بود، از جمله:

• گونه آفات مربوطه
• گونه دشمن طبیعی مورد استفاده
• زمان رهاسازی دشمن طبیعی نسبت به رشد آفات و توسعه محصول
• تعداد ارگانیسم‌های مفید رها شده
• دمای گلخانه و دامنه تغییرات آن
• زمان سال
• وضعیت ارگانیسم‌های مفید هنگام رهاسازی
• استفاده از سموم حشره‌کش قبل و بعد از رهاسازی ارگانیسم‌های مفید

کنترل بیولوژیکی معمولاً به زمان بیشتری نسبت به سموم حشره‌کش نیاز دارد تا جمعیت آفات تحت کنترل قرار گیرد. دشمنان طبیعی برای پخش شدن از محل‌های رهاسازی و جست‌وجو برای شکار یا میزبان نیاز به زمان دارند. باید دشمنان طبیعی مناسب به محض شناسایی آفات در گلخانه رها شوند.

دشمنان طبیعی معمولاً کنترل سریعی از آفات که قبلاً خسارات جدی وارد کرده‌اند، فراهم نمی‌کنند و معمولاً قادر به ریشه‌کن کردن یک آلودگی نیستند. در برخی موارد، استفاده از صابون حشره‌کش یا دیگر سموم حشره‌کش غیرمقیم توصیه می‌شود تا آلودگی قبل از رهاسازی دشمنان طبیعی کاهش یابد. آگاهی از زیست‌شناسی آفات و نظارت بر جمعیت آفات برای تعیین زمان مناسب برای رهاسازی حیاتی است.

مدیران گلخانه باید از کاربردهای غیرضروری سموم حشره‌کش/کنترل‌کننده کنه قبل و بعد از رهاسازی دشمنان طبیعی خودداری کنند. اگر نیاز به درمان با سموم حشره‌کش/کنترل‌کننده کنه باشد، باید درمان‌ها محدود به “Hot spots” آفات باشد تا از درمان کل گلخانه جلوگیری شود. در صورت امکان، از سموم حشره‌کش انتخابی با اثر باقیمانده کوتاه استفاده کنید. به عنوان مثال، محصولات باکتری باسیلوس تورینجینسیس (Bt) می‌توانند برای کنترل کرم‌ها استفاده شوند بدون اینکه به دشمنان طبیعی در گلخانه آسیب برسانند.

مدیریت سموم در گلخانه 

اپراتورهای گلخانه‌ای باید اثربخشی سموم حشره‌کش و کنه‌کش‌ها را به حداکثر برسانند. برای کنترل مناسب، سم باید در میزان صحیح و در زمانی که آفت حضور دارد، اعمال شود. پوشش کافی و فشار مناسب برای نفوذ به شاخ و برگ‌های متراکم و رسیدن به آفت هدف ضروری است. این موضوع به‌ویژه برای حشرات مکنده که سطح زیرین برگ‌ها را آلوده می‌کنند، اهمیت دارد. برگ‌های پایین‌تر و قدیمی‌تر می‌توانند حذف شوند تا درختچه‌های برخی محصولات بازتر شده و پوشش اسپری افزایش یابد. در برخی موارد، برای حفظ آفات در سطوح قابل قبول، باید کاربرد سموم حشره‌کش یا کنه‌کش به طور مکرر تکرار شود.

زمان‌بندی کاربرد سموم حشره‌کش بسیار مهم است. برخی آفات تنها در مراحل خاصی از چرخه زندگی خود به سموم حشره‌کش حساس هستند. برای مدیریت سفیدبالک، اقدامات کنترل باید زود آغاز شود. اگر اقدام کنترل تا زمانی که تعداد زیادی سفیدبالک بالغ مشاهده شود، به تأخیر بیفتد، معمولاً تخم‌ها و مراحل نابالغی که کنترل آنها دشوارتر است، وجود دارند.

با توجه به تعداد محدود سموم موجود برای استفاده در گلخانه‌ها، همواره نگرانی وجود دارد که آفات ممکن است به سموم مقاوم شوند. مدیران باید در هنگام کنترل آفات خاص، بین سموم مختلف برای کاربردهای متوالی چرخش کنند. این چرخش باید شامل سموم متعلق به کلاس‌های شیمیایی مختلف باشد که از روش‌های متفاوتی برای کنترل آفات استفاده می‌کنند. این کار از بروز مقاومت به یک سم خاص جلوگیری کرده یا حداقل آن را به تأخیر می‌اندازد.

برای کمک به کاربرد سموم، گیاهانی که به طور مکرر توسط همان آفت آلوده می‌شوند و می‌توانند به طور قانونی با همان ماده سمپاشی شوند، باید کنار هم قرار گیرند. این کار احتمال اشتباه در کاربرد سم به محصولات بدون برچسب را کاهش می‌دهد. علاوه بر این، جابجایی مواد آلوده در داخل گلخانه می‌تواند آلودگی را به سایر مناطق گسترش دهد.

سموم گیاهی:

ترکیبات گیاهی در کنترل آفات گلخانه‌ها استفاده می‌شود و به‌عنوان یک روش طبیعی و پایدار در مدیریت آفات مطرح است. این ترکیبات معمولاً از گیاهان دارویی و معطر استخراج شده و می‌توانند به‌طور مؤثری آفات مختلف را کنترل کنند، بدون اینکه به محیط زیست یا سلامت گیاهان آسیب وارد کنند.

ترکیبات گیاهی در کنترل آفات گلخانه:

1. ترکیبات روغنی گیاهی (مانند روغن نخل و روغن سبوس برنج): این روغن‌ها به‌عنوان آفت‌کش‌های طبیعی عمل کرده و می‌توانند بر روی پوست حشرات اثر کرده و آنها را خفه کنند. این روش برای کنترل آفات شته‌ها، عنکبوت‌ها و سایر حشرات نرم‌تن مؤثر است.
2. ترکیب نیم (Neem) از درخت نیم : عصاره‌ی درخت نیم به‌عنوان یک آفت‌کش طبیعی شناخته می‌شود که خواص حشره کشی گوناگونی دارد و حشراتی از جمله حشرات مکنده و جونده‌ها را کنترل میکند. ترکیب نیم می‌تواند رشد حشرات را مختل کرده و باعث توقف در تولید مثل آنها شود. این ترکیب به‌ویژه برای کنترل آفات گلخانه‌ای مانند شته‌ها، مگس‌ها و حشرات سفید مؤثر است.
3. سایر ترکیبات گیاهی مانند پودر سیر و فلفل: پودر سیر و فلفل به‌طور طبیعی خاصیت دفع حشرات را دارند و می‌توانند به‌عنوان یک عامل دفع‌کننده در گلخانه‌ها استفاده شوند. این ترکیبات به‌ویژه برای دفع حشرات مانند مگس‌های سفید، سوسک‌های خاکی و سایر آفات ریز مؤثرند.

این روش‌ها به‌ویژه در گلخانه‌هایی که تولیدات ارگانیک دارند یا در آنجا نیاز به کاهش استفاده از سموم شیمیایی وجود دارد، بسیار مناسب هستند. استفاده از ترکیبات گیاهی به‌عنوان بخشی از مدیریت یکپارچه آفات (IPM) می‌تواند به کاهش آسیب‌های ناشی از آفات و افزایش کیفیت محصولات کمک کند.

نتیجه‌گیری:

کنترل آفات در گلخانه‌ها باید به‌طور جامع و با استفاده از ترکیب روش‌های مختلف صورت گیرد. شیوه‌های فرهنگی نظیر نگهداری محیط تمیز و نظارت دقیق، به‌ویژه در مراحل اولیه، می‌توانند به‌طور مؤثری از گسترش آفات جلوگیری کنند. استفاده از حشره‌کش‌ها و مواد شیمیایی باید با دقت انجام شود تا از مقاومت آفات جلوگیری گردد و دشمنان طبیعی آفات تحت تأثیر قرار نگیرند. همچنین، کنترل بیولوژیکی با استفاده از دشمنان طبیعی،  تله های فرمونی، ترکیبات گیاهی و روش‌های پیشگیرانه نظیر قرنطینه گیاهان جدید و نظارت مداوم، راهکارهای مؤثری در مدیریت آفات گلخانه‌ای به شمار می‌آیند. با رعایت این اصول، می‌توان به کاهش آلودگی‌های آفات و حفظ سلامت گیاهان در گلخانه‌ها دست یافت.