نقش مهم روشهای کنترل بیولوژیکی پسیل پسته در تولید پسته سالم

ایران یکی از تولیدکنندگان عمده پسته در جهان است و پسته از با ارزش ترین محصولات کشاورزی ایران به شمار می رود. این کشور سابقه بسیار طولانی در صادرات پسته به کشورهای دیگر دنیا  دارد و محصول پسته جزو کالاهای تجاری سنتی ایران محسوب می شود. بنابراین کنترل آفات این محصول از اهمیت اقتصادی بالایی برخوردار می باشد. با توجه به این موضوع، استفاده از سموم شیمیایی در شهرهایی که پسته‌ در آنها کشت میگردد و دارای باغهای پسته هستند، بسیار رایج است.

پس از مرجوع کردن محصولات به دلیل وجود آفلاتوکسین، باقی مانده آفت کش ها دومین مشکل اساسی و مهم صادرات پسته در دنیا است. با توجه به این مشکلات، نیاز به تعیین روش‌های جدید و استفاده از روش‌های دیگر و دقیق تر می‌باشد تا استفاده از آفت‌کش‌ها به عنوان آخرین راهکار در نظر گرفته شود.

چرا مبارزه با پسیل پسته اهمیت دارد؟

پسیل پسته یا پسیل معمولی پسته (Agonoscena pistaciae) مهم ترین آفت درختان پسته است که حشره بسیار کوچک پرتقالی است که به دلیل داشتن چند نسل (حدود شش نسل) در سال و وجود جمعیت زیاد به دلیل اینکه رشد و نمو آنها بسیار سریع هست و با سرعت بالا تکثیر میشوند در نتیجه باعث مشکلات شدید در رشد و باروی درختان پسته و به دنبال آن ریزش برگ، جوانه‌ها، کاهش محصول و خشک شدن درخت می‌شود.

این حشره نه تنها با مکیدن شیره موجود در برگ‌های درخت از شیره درخت را به طور کامل می مکد. این آفت با تغذیه و گرفتن نیرو و توان  درخت با مصرف کامل شیره، مواد قندی را دفع می‌کند. مواد قندی دفع شده توسط پسیل پسته در مجاورت هوا منجر به ایجاد ماده‌ای سفید رنگ می‌شود که با نام شکرک یا عسلک پسیل شناخته می شود و در نتیجه محلی برای تجمع مورچه ایجاد میگردد، علاوه بر این آفت مذکور با حضور خود برگ‌ها را نیز می‌پوشاند و در نتیجه از نور کافی خورشید جلوگیری می‌کند و همچنین منجر به ریزش برگ ها و آسیب جدی به درختان پسته می‌شود و خسارت های بسیار سنگینی به باغداران وارد میکند. نزدیک به 80 درصد سموم مصرفی در باغات پسته بر علیه این آفت سمپاشی می شود. از آفات دیگر این محصول کشاورزی می توان به سپردار واوی پسته Lepidosaphes pistaciae و پروانه چوبخوار پسته Kermania pistaciella اشاره کرد که هر کدام می توانند به قسمت های مختلف گیاه پسته آسیب جدی وارد کنند.

پسیل پسته به دلیل داشتن چندین نسل در سال (حدود شش نسل) و جمعیت زیاد، مشکلات شدیدی در رشد و باروری درختان ایجاد می‌کند که منجر به ریزش برگ‌ها، جوانه‌ها، کاهش محصول و خشک شدن درخت می‌شود. این آفات در طول کل چرخه رشد درخت از آن تغذیه کرده و با تخریب بافت‌های درخت باعث آسیب می‌شوند. با استفاده از برگ‌ها، ابتدا به قسمت‌های دیگر درخت حمله کرده و سپس شیره آن را کاملاً تخلیه می‌کنند. به‌دلیل مصرف پروتئین شیره درخت، این آفات شکر دفع می‌کنند که در روند تضعیف درخت مؤثر است. مواد قندی دفع شده توسط پسیل در مجاورت هوا باعث تشکیل یک ترکیب سفید رنگ می‌شود که به آن عسلک گفته می‌شود. این ترکیب محل تجمع مورچه‌ها است. مهم است که اگر پسیل‌ها به‌موقع کنترل نشوند، باعث تشکیل ناقص مغز پسته، خشک شدن درخت، و آسیب‌های غیرقابل برگشت به باغات پسته خواهند شد. این خسارت‌ها می‌تواند تا دو سال بر بهره‌وری باغ تأثیر بگذارد و زیان‌های اقتصادی سنگینی برای کشاورزان به همراه داشته باشد.

روش های کنترل یا مبارزه پسیل پسته

آفت کش های شیمیایی برای کنترل پسیل پسته

آفت کش های شیمیایی رایجی که برای کنترل آفت پسیل پسته در ایران مورد استفاده قرار می گیرند شامل فوزالون و کلرپیریفوس (ارگانوفسفات ها)، زولون، آمیتراز (میتاک)، اندوسولفان، دورسبان، فنپیروکسیمات (آرتوس) و اسپیرودیکلوفن (انویدور) می باشند. علاوه بر این، برخی  از آفت‌کش‌های دیگر از جمله اتیون، دیازینون، متاسیستوکس، فنتیون و همچنین انواع مختلف آفت‌کش‌های پیرتروئید به‌ صورت خودسرانه توسط باغداران استفاده می‌شوند. استفاده از آفت کش ها مشکلاتی را ایجاد می کند. در نتیجه استفاده بی رویه از سموم، مقاومت در برابر آفت کش ها ایجاد می شود. علاوه بر این، برخی از آفت کش ها دارای خواص غیرانتخابی هستند، مانند نئونیکوتینوئیدها، و برخی دیگر ممکن است برای سلامتی انسان و پستانداران و محیط زیست خطرساز باشند. امروزه استفاده از آفت کش های گیاهی برای کنترل پسیل پسته در حال تحقیق و بررسی است. با توجه با این نکته، آفت‌کش‌های گیاهی از عصاره‌های گیاهی و اجزای آن تولید می‌شوند، اما اکثر آنها بر روی پسیل پسته آزمایش نشده‌اند. استفاده از آفت کش ها بر پایه مواد گیاهی مزایای بی شماری از جمله کاهش استفاده از آفت کش های شیمیایی، کاهش آلودگی محیط زیست و اثرات نامطلوب کمتر بر دشمنان طبیعی آفات خواهد داشت.

آفت کش گیاهی برای کنترل پسیل پسته

پسیل پسته به عنوان یکی از آفات کلیدی و مخرب باغات پسته در ایران که خسارات جدی به محصول و درختان وارد می‌کند،  معمولاً به وسیله آفت‌کش‌های شیمیایی کنترل می‌شود اما این روش با مشکلاتی همچون باقی‌مانده سموم، ایجاد مقاومت در آفت و آسیب به محیط‌زیست همراه است. در سال‌های اخیر، توجه به حشره‌کش‌های زیستی و گیاهی به‌عنوان جایگزین‌های مناسب برای آفت‌کش‌های شیمیایی افزایش یافته است. یکی از این حشره‌کش‌ها، نیم‌آزال (Neem Azal)، یک آفت‌کش گیاهی استخراج‌شده از دانه‌های درخت نیم Azadirachta indica (چریش) است.

ماده مؤثره نیم‌آزال، آزادیراختین (Azadirachtin)، ترکیبی با طیف وسیعی از خواص حشره‌کشی است که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم بر رشد و تکثیر آفات تأثیر می‌گذارد. مکانیسم‌های اصلی اثر نیم‌آزال بر روی پسیل پسته عبارتند از:

1. اثر ضدتغذیه‌ای: نیم‌آزال باعث کاهش اشتهای پسیل پسته می‌شود. این امر منجر به کاهش تغذیه آفت از شیره گیاهی شده و در نهایت رشد و تکثیر جمعیت آفت را محدود می‌کند.
2. اثر بازدارنده رشد و اختلال در چرخه زندگی: نیم‌آزال با اختلال در چرخه رشد و دگردیسی پسیل، مانع از تکمیل مراحل مختلف زیستی (تخم، پوره و حشره بالغ) می‌شود. این خاصیت در کاهش جمعیت نسل‌های بعدی پسیل نقش اساسی دارد.
3. کاهش باروری و توانایی تخم‌ریزی: تحقیقات نشان داده‌اند که نیم‌آزال بر توانایی تخم‌ریزی و باروری پسیل پسته تأثیر منفی داشته و موجب کاهش جمعیت آفت در بلندمدت می‌شود.
4. اثرات هورمونی: آزادیرکتین موجود در نیم‌آزال بر سیستم هورمونی حشره تأثیر گذاشته و مانع از تکمیل فرآیند پوست‌اندازی و دگردیسی می‌شود.

نیم‌آزال، به عنوان یک حشره‌کش گیاهی با منشأ عصاره درخت چریش، در کنترل آفات مختلف از جمله پسیل پسته مؤثر بوده و در کاهش جمعیت این آفت نقش مهمی داشته است. این ترکیب علاوه بر اثرات تماسی و گوارشی، خاصیت بازدارندگی در تغذیه و تخم‌ریزی پسیل دارد. در مقایسه با آفت‌کش‌های شیمیایی متداول مانند آمیتراز و کلرپیریفوس، نیم‌آزال مزایای زیست‌محیطی بیشتری از جمله کاهش مقاومت آفت و حفظ دشمنان طبیعی نظیر Psyllaephagus pistaciae و بالتوری سبز (Chrysoperla carnea) دارد​.

همچنین، مطالعات نشان داده‌اند که نیم‌آزال می‌تواند در شرایط زیست‌سنجی آزمایشگاهی در مناطق پسته‌کاری ایران مانند رفسنجان و سیرجان عملکرد قابل‌قبولی داشته باشد و منجر به کاهش جمعیت حشرات بالغ و پوره‌های سنین مختلف پسیل شود. مطالعات آزمایشگاهی و میدانی نشان داده است که نیم‌آزال می‌تواند به‌طور مؤثری باعث کاهش جمعیت پوره‌های پسیل و مرگ‌ومیر بالغین شود. این حشره‌کش با تأثیر بر سیستم هورمونی آفات، باعث بازدارندگی در تغذیه و اختلال در پوست‌اندازی می‌شود. در تحقیقی که در استان کرمان (رفسنجان) انجام شد، کاربرد نیم‌آزال با غلظت مناسب منجر به کاهش 60-70 درصدی جمعیت پوره‌ها و بالغین پسیل طی 10 تا 14 روز پس از سمپاشی می شود. این نتایج تأییدکننده‌ی امکان جایگزینی تدریجی سموم شیمیایی با حشره‌کش‌های زیستی است که هم برای سلامت انسان و هم برای حفظ اکوسیستم‌های باغی مناسب‌تر است​.

کارت های چسبنده رنگی

کارت‌های زرد چسبنده یا کارت زرد حشرات می‌توانند در کنترل پسیل پسته مؤثر باشند. این کارت‌ها به‌ویژه برای جذب و کاهش جمعیت آفات بالغ مورد استفاده قرار می‌گیرند. پسیل‌های پسته که به‌عنوان آفات اصلی پسته شناخته می‌شوند، به راحتی جذب این کارت‌ها می‌شوند و در اثر چسبندگی آن‌ها گرفتار می‌شوند. این روش به‌طور غیرمستقیم به کاهش جمعیت آفات کمک می‌کند و در کنار سایر روش‌های کنترل مانند استفاده از دشمنان طبیعی، می‌تواند در کنترل پسیل پسته مؤثر باشد. مطالعات نشان داده‌اند که کارت‌های زرد چسبنده می‌توانند به‌عنوان ابزاری برای نظارت و کنترل جمعیت آفات استفاده شوند، به‌ویژه هنگامی که در زمان‌های اوج فعالیت آفاتدر محل‌های استراتژیک نصب شوند. این کارت‌ها معمولاً در کنار روش‌های دیگر، مانند کنترل بیولوژیکی و سمپاشی، به کار می‌روند تا اثر بخشی بیشتری داشته باشند.

دشمنان طبیعی  پسیل پسته 

مطالعات مختلف آزمایشگاهی به بررسی انواع روش های کنترل بیولوژیکی و نقش مهم پارامترهای استفاده از دشمنان طبیعی پسیل پسته پرداخته است. در طی دهه گذشته، کنترل بیولوژیک در ایران از طریق زیست سنجی های آزمایشگاهی در برخی از شهرهای تولید کننده پسته با استفاده از دشمنان طبیعی آفات انجام شده است. این امکان وجود دار که به طور همزمان در یک باغ، چندین دشمن طبیعی آفت پسیل پسته وجود داشته باشد. نجات دشمنان طبیعی آفات به ویژه در اوایل فصل رشد در کنترل آفات و کاهش خسارات ناشی از پسیل پسته از اهمیت بالایی برخوردار است. دشمنان طبیعی متنوعی برای پسیل پسته از باغات پسته ایران گزارش شده است. معمولاً حشرات شکارچی مهمترین دشمنان طبیعی پسیل پسته به‌ویژه پسته‌های وحشی هستند که برای آن از هیچ گونه آفت‌کشی استفاده نمی‌شود.

بالتوری سبز Chrysoperla carnea و Psyllaephagus pistaciae از جمله این دشمنان طبیعی هستند. اما سمپاشی های نامنظم و غیرانتخابی باعث کاهش جمعیت شدید آنها شده است. علاوه بر این حشرات، برخی دشمنان طبیعی دیگری نیز علیه پسیل پسته در باغات پسته ایران گزارش شده اند که شامل کفشدوزک های پسیل خوار، کنه های شکارچی و عنکبوت ها می شوند. یکی از روش‌های کنترل بیولوژیکی در مبارزه با آفات، استفاده از میکروارگانیسم‌هایی مانند قارچ‌ها، باکتری‌ها و ویروس‌های بیماری‌زا در بدن حشرات آفت برای اثر گذاری در روند کاهش جمعیت آنها است. مطالعات آزمایشگاهی مختلفی برای شناسایی و استفاده از سویه‌های بیماری‌زای میکروارگانیسم‌های مختلف برای کنترل پسیل پسته انجام شده است. به عنوان مثال از قارچ های بیماری زا مانند Lecanicillium muscarium و Beauveria bassiana برای کنترل پسیل پسته در ایران و سوریه مورد استفاده قرار گرفته است که نتایج قابل قبولی نیز در پی داشته است.

حرف آخر

در روش کنترل بیولوژیکی نسبت به روش کنترل شیمیایی مزایایی وجود دارد. این مزایا شامل حفاظت از محیط زیست(عدم آلودگی آب، خاک و هوا)، عدم وجود بقایای آفت کش ها در محصولات و عدم مقاومت در برابر عوامل مضر از جمله آفات، بیماری ها و علف های هرز می باشد. اثربخشی بسیار بالا در روش کنترل شیمیایی نسبت به سایر روش ها و دسترسی سریع  به آفت کش های شیمیایی را نمی توان انکار نمود. اما توصیه می گردد که  دوره های آموزشی و کاربردی در مورد استفاده بهینه و درست از آنها برگزار شود. نیم‌آزال به‌عنوان یک آفت‌کش گیاهی و زیست‌سازگار، یک گزینه مؤثر و ایمن برای کنترل پسیل پسته محسوب می‌شود. این حشره‌کش با کاهش جمعیت آفت، حفظ دشمنان طبیعی، کاهش باقی‌مانده سموم در محصول و جلوگیری از مقاومت آفت، به تولید پایدار و سالم پسته در ایران کمک می‌کند. استفاده از نیم‌آزال همراه با سایر روش‌های کنترل بیولوژیکی و مدیریت تلفیقی آفات  (IPM) می‌تواند به بهبود کیفیت محصول، افزایش صادرات و ارتقای جایگاه ایران در بازار جهانی پسته منجر شود. اما با تشویق باغداران به تولید محصولات سالم، ترغیب مصرف کنندگان به استفاده از محصولات سالم، ایجاد غرفه های ویژه برای عرضه محصولات مجاز بر اساس معیارهای قابل قبول، استفاده از تبلیغات رسانه ای و تعیین قیمت مناسب می توان استفاده از محصولات سالم و ارگانیک را ترویج داد. شناسایی، نگهداری و کمک به رشد و نمو دشمنان طبیعی آفات و همچنین حمایت از طرح‌های تحقیقاتی بر روی آنها می‌تواند در تولید پسته مرغوب در ایران بسیار کارامد و موثر باشد. در نتیجه، وضعیت صادرات آنها در جهان نیز بسیار بهبود خواهد یافت.

حشره کش نیم آزال از کجا بخریم؟

شرکت زیست بانی پایا با ارائه محصولات با کیفیت نظیر نیم آزال و کارت زرد حشرات، به کشاورزان کمک می‌کند تا از روش‌های بیولوژیک و کم‌خطر برای مدیریت آفات استفاده کنند. نیم آزال، یک سم گیاهی با منبع طبیعی است که از عصاره درخت نِیم تهیه شده و در کنترل انواع آفات مؤثر است. کارت زرد حشرات نیز ابزاری مؤثر برای جذب و شناسایی حشرات مضر است و به کشاورزان کمک می‌کند تا به سرعت جمعیت آفات را کنترل کنند. خرید نیم آزال و کارت زرد حشرات از شرکت زیست بانی پایا، تضمین‌کننده کیفیت بالا و اثربخشی این محصولات است. همچنین، این محصولات هم‌اکنون در دسترس هستند و با پشتیبانی تخصصی شرکت، کشاورزان می‌توانند از این ابزارها برای حفاظت از محصولات خود به بهترین نحو بهره‌مند شوند