همه نکاتی که باید درباره مصرف پروتئین هیدرولیزات بدانید
با افزایش دغدغه‌های زیست‌محیطی و گرایش کشاورزی مدرن به سمت روش‌های پایدار و کم‌خطر، استفاده از ابزارهای غیرشیمیایی برای مدیریت آفات بیش از پیش اهمیت پیدا کرده است. در این میان، پروتئین هیدرولیزات به‌عنوان یک جلب‌کننده غذایی قدرتمند، نقش مهمی در کنترل آفات پرخطر، به‌ویژه مگس‌های میوه ایفا می‌کند. این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای کامل و کاربردی، تمامی نکاتی را که برای استفاده مؤثر از پروتئین هیدرولیزات نیاز دارید، در اختیار شما قرار می‌دهد.
پروتئین هیدرولیزات چیست و چرا برای مگس میوه مهم است؟
پروتئین هیدرولیزات نوعی ماده آلی و تجزیه‌شده از منابع پروتئینی گیاهی یا حیوانی است که شامل ترکیباتی مانند اسیدهای آمینه، آمونیاک، پپتیدها و سایر مواد جاذب است. این ماده به‌صورت مایع، معمولاً با بوی خاصی همراه است که برای مگس‌های میوه، به‌ویژه مگس‌های ماده‌ای که به دنبال منابع غذایی و تخم‌ریزی هستند، بسیار جذاب است.
ویژگی برجسته پروتئین هیدرولیزات در این است که برخلاف فرمون‌های جنسی که تنها حشرات نر را جذب می‌کنند، این ماده مگس‌های ماده را نیز هدف قرار می‌دهد. همین مسئله باعث می‌شود پروتئین هیدرولیزات نقش مؤثری در کاهش جمعیت آفات و جلوگیری از تخم‌ریزی و آسیب به میوه‌ها ایفا کند.
چه آفت‌هایی با پروتئین هیدرولیزات کنترل می‌شوند؟
این ماده بیشتر در کنترل مگس‌هایی مانند مگس مدیترانه‌ای میوه (Ceratitis capitata)، مگس زیتون (Bactrocera oleae)، و سایر گونه‌های مگس میوه از جنس Bactrocera و Anastrepha به‌کار می‌رود. این آفات به‌طور گسترده‌ای به محصولات حساس مانند مرکبات، زیتون، هلو، خرما، انبه و دیگر میوه‌های گرمسیری و نیمه‌گرمسیری حمله می‌کنند. استفاده از پروتئین هیدرولیزات در کنترل این آفات به‌عنوان روشی مطمئن، کم‌خطر و مؤثر در کشورهای مختلف دنیا از جمله ایران اثبات شده است.
روش‌های استفاده از پروتئین هیدرولیزات در باغ و مزرعه چگونه است؟
دو روش اصلی برای استفاده از پروتئین هیدرولیزات وجود دارد: یکی استفاده از آن در تله‌های غذایی (برای پایش یا شکار انبوه) و دیگری به‌صورت اسپری طعمه‌ای (برای کنترل مستقیم).
استفاده از پروتئین هیدرولیزات در تله‌های غذایی چگونه است؟
در این روش، محلولی از پروتئین هیدرولیزات همراه با آب و در صورت نیاز مقدار کمی حشره‌کش (مثل مالاتیون)، درون تله‌هایی مانند مک‌فیل، بطری‌های سوراخ‌دار یا تله‌های تجاری آماده مانند Ceratrap ریخته می‌شود. این محلول با بوی خاص خود، مگس‌ها را به داخل تله جلب کرده و مانع از ادامه چرخه زندگی آن‌ها می‌شود.
برای تهیه محلول تله، معمولاً از 100 تا 150 میلی‌لیتر پروتئین غلیظ به همراه 300 تا 400 میلی‌لیتر آب استفاده می‌شود. در صورتی که از روش شکار سمی استفاده می‌کنید، مقدار کمی (معمولاً حدود 5 تا 10 میلی‌لیتر) از حشره‌کش مالاتیون ۵۷ درصد به محلول اضافه می‌شود. تله‌ها باید در ارتفاع حدود 1.5 تا 2 متر از سطح زمین، در مکان‌هایی نسبتاً سایه‌دار نصب شوند. بسته به تراکم آفت و نوع باغ، تعداد تله‌ها ممکن است از 30 تا بیش از 100 عدد در هر هکتار متفاوت باشد. تله‌ها باید به‌صورت دوره‌ای (هر 7 تا 10 روز یک‌بار) بازبینی و شارژ شوند.این روش به‌ویژه در باغ‌های کوچک و متوسط یا در باغ‌هایی که مایل به استفاده حداقلی از سموم هستند، بسیار مؤثر است.
طرز تهیه محلول پروتئین هیدرولیزات برای تله‌ها
در باغ‌های وسیع که استفاده از تعداد زیادی تله اقتصادی نیست، می‌توان از روش اسپری طعمه‌ای استفاده کرد. در این روش، محلولی از پروتئین هیدرولیزات و حشره‌کش به‌صورت لکه‌ای روی بخشی از درختان اسپری می‌شود. این محلول با جذب مگس‌ها به محل پاشیده‌شده، آن‌ها را با حشره‌کش تماس داده و نابود می‌کند.
برای تهیه محلول اسپری، معمولاً 1 تا 2 لیتر پروتئین هیدرولیزات در 100 لیتر آب حل می‌شود و حدود 200 تا 400 میلی‌لیتر حشره‌کش مالاتیون به آن افزوده می‌گردد. نکته مهم در این روش این است که نیازی به پوشش کامل تاج درخت نیست، بلکه محلول فقط باید به‌صورت لکه‌ای روی بخش‌هایی از تاج درختان (مثلاً یک ردیف در میان یا ¼ درخت) پاشیده شود. این کار باید هر 7 تا 10 روز بسته به دمای هوا، فشار آفت و میزان بارندگی تکرار شود.
اسپری طعمه‌ای نسبت به سم‌پاشی سراسری، مصرف بسیار کمتری از آفت‌کش دارد، به دشمنان طبیعی آسیب نمی‌زند و با محیط زیست سازگار است. همچنین، باعث ایجاد مقاومت در آفات نمی‌شود.
چه زمانی باید از پروتئین هیدرولیزات استفاده کرد؟
یکی از مهم‌ترین نکات برای موفقیت در استفاده از این روش، تعیین زمان مناسب شروع مصرف است. مصرف زودهنگام، زمانی که هنوز آفت فعال نشده، بی‌فایده است و مصرف دیرهنگام نیز نمی‌تواند جلوی خسارت را بگیرد.
بنابراین توصیه می‌شود پیش از شروع فصل فعالیت آفت، از تله‌های فرمونی یا چسبی برای پایش اولیه جمعیت استفاده شود. به‌محض مشاهده اولین حشرات بالغ، زمان آغاز مصرف پروتئین هیدرولیزات فرا رسیده است.
در مناطق مختلف، این زمان متفاوت است. در مناطق جنوبی کشور، معمولاً از اواخر اسفند تا اوایل اردیبهشت زمان شروع فعالیت مگس‌هاست. در نواحی شمالی، این زمان ممکن است به خرداد یا تیر ماه موکول شود. در مناطق خرماخیز مانند جنوب خوزستان یا هرمزگان، ممکن است تا مهرماه نیز استفاده از پروتئین هیدرولیزات ادامه داشته باشد.
نکات مهم هنگام نصب تله‌های حاوی پروتئین هیدرولیزات
برای دستیابی به بهترین نتیجه از پروتئین هیدرولیزات، رعایت چند نکته کلیدی ضروری است:
- کیفیت ماده مصرفی: ماده باید تازه، دارای بوی مشخص و بدون فساد باشد. اگر بوی آن کاهش یافته یا کپک‌زده باشد، کارایی آن کاهش می‌یابد.
- تغییر محلول در تله‌ها: در فصل گرم، محلول داخل تله ممکن است در عرض چند روز تبخیر یا فاسد شود. در چنین حالتی باید سریعاً تعویض گردد.
- استفاده هم‌زمان از فرمون‌ها: برای افزایش دقت پایش، می‌توان تله‌های فرمونی مخصوص حشرات نر را نیز در باغ نصب کرد.
- عدم تماس با نور مستقیم خورشید: بهتر است تله‌ها در نیم‌سایه قرار گیرند تا دوام محلول افزایش یابد.
- رعایت ایمنی در مصرف حشره‌کش: در صورت افزودن مالاتیون، حتماً از دستکش، ماسک و عینک ایمنی استفاده شود.
مزایا و محدودیت‌های پروتئین هیدرولیزات
استفاده از پروتئین هیدرولیزات مزایای زیادی دارد. این روش نه‌تنها موجب کاهش جمعیت آفات و کاهش استفاده از سموم می‌شود، بلکه برای حشرات مفید، گرده‌افشان‌ها و انسان‌ها نیز کم‌خطرتر است. به‌علاوه، در سیستم‌های کشاورزی ارگانیک و دوستدار محیط زیست نیز می‌توان از آن بهره گرفت.
البته باید توجه داشت که این روش به‌تنهایی نمی‌تواند جایگزین تمام ابزارهای مدیریت آفات شود. استفاده از آن باید در قالب یک برنامه مدیریت تلفیقی (IPM) و همراه با روش‌هایی مانند هرس به‌موقع، جمع‌آوری میوه‌های آلوده، استفاده از تله‌های فرمونی و حتی سم‌پاشی‌های محدود انجام گیرد تا بهترین نتیجه حاصل شود.
سخن پایانی
پروتئین هیدرولیزات یکی از ابزارهای ساده اما بسیار مؤثر در مبارزه با مگس‌های میوه است. استفاده درست و علمی از این ماده می‌تواند نقش بسزایی در کاهش مصرف سموم، افزایش کیفیت محصول و حفظ سلامت انسان و محیط زیست ایفا کند.
امروزه شرکت‌های معتبر داخلی نیز اقدام به تولید یا واردات پروتئین هیدرولیزات باکیفیت کرده‌اند. در صورتی که مایل به استفاده از این روش هستید، پیشنهاد می‌کنیم از مشاوره تخصصی کارشناسان گیاه‌پزشکی بهره بگیرید و محصولات مورد نیاز را از منابع معتبر تهیه کنید.