مدیریت تلفیقی چوبخوارها در نخیلات

درخت خرما یکی از مهم‌ترین درختان میوه در ایران به شمار می‌رود و با سطح زیر کشت بیش از ۱۹۹ هزار هکتار و تولید سالیانه حدود ۱.۰۱ میلیون تن، نقش قابل‌توجهی در اقتصاد کشاورزی کشور دارد. این درخت مورد حمله تعداد زیادی از آفات قرار می‌گیرد که از مهم‌ترین آنها می‌توان به چوبخوارهای نخیلات اشاره کرد. چوبخوارهای نخیلات از طریق آسیب به تنه درختان خرما و مسدود کردن جریان آب و مواد مغذی، می‌توانند خسارت‌های قابل توجهی به محصول خرما وارد کنند. لاروها و حشرات کامل این آفات از قسمت‌های مختلف درخت شامل دمبرگ، دم خوشه، تنه و مغز آن تغذیه می‌کنند که در نتیجه، خسارات شدیدی مانند شکستن برگ‌ها، ریزش خوشه‌ها و حتی سقوط کامل درخت به دنبال دارند. کنترل این آفات در نخلستان‌ها می‌تواند نقش مؤثری در افزایش کمی و کیفی محصول ایفا کند. در این مقاله، ابتدا بیولوژی و خسارات ناشی از فعالیت سوسک‌های نخیلات به اختصار بررسی شده و سپس روش‌های مدیریتی کنترل آنها مورد بحث قرار می‌گیرد. روش‌های مختلفی از جمله نصب تله‌های فرمونی و نوری، استفاده از فرمون‌های تجمعی، و انجام هرس و حذف نخل‌های آلوده به‌منظور کنترل این آفات پیشنهاد شده است. همچنین، تغذیه مناسب درختان با استفاده از کودهای حیوانی، فسفاته و پتاسه می‌تواند مقاومت درختان خرما را در برابر این آفات تقویت کند. همچنین، دشمنان طبیعی مانند زنبور Scolia sp، سن Platymeris laevicollis، کنه Hypoaspis sp، قارچ Metarhizium anisopliae و ویروس OrNV1 به عنوان عوامل کنترل بیولوژیک این آفات معرفی شده‌اند. لازم به ذکر است که مبارزه شیمیایی با لاروها و شفیره‌های این آفات به دلیل فعالیت آنها در داخل تاج و تنه درخت، که مانع از تماس مستقیم با سموم می‌شود، روش مؤثری نیست.

مقدمه

درخت خرما با نام علمی Phoenix dactylifera، از خانواده Arecaceae و گیاهی تک‌لپه‌ای و دوپایه محسوب می‌شود. این گیاه از دیرباز در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری جهان کشت شده و به‌عنوان یک منبع تغذیه‌ای بسیار مهم برای انسان شناخته می‌شود. از سایر گونه‌های مهم این خانواده می‌توان به نارگیل و نخل روغنی اشاره کرد.کشورهای مصر، ایران، عربستان سعودی، پاکستان، عراق، الجزایر، امارات متحده عربی، عمان، سودان و مراکش به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکنندگان خرما در جهان شناخته می‌شوند. سطح زیر کشت خرما در ایران حدود ۲۵۳ هزار هکتار است و بیشترین سطح زیر کشت به استان‌های بوشهر، هرمزگان، خوزستان، فارس، سیستان و بلوچستان، کرمان و جنوب استان کرمان اختصاص دارد. منطقه جنوب استان کرمان یکی از قطب‌های اصلی تولید خرما در کشور به‌شمار می‌رود. میزان تولید خرما در کشور بیش از یک میلیون تن است، که حدود ۹۵ درصد آن از اراضی آبی با عملکرد متوسط چهار تن در هکتار حاصل می‌شود، در حالی‌که تنها ۵ درصد تولید مربوط به اراضی دیم با عملکرد متوسط دو تن در هکتار است.سوسک‌های چوب‌خوار به‌عنوان یکی از مخرب‌ترین آفات نخیلات در سراسر دنیا شناخته می‌شوند. این آفات با ایجاد اختلال در انتقال شیره گیاهی و تخریب ساختار چوبی درخت، فرآیند رشد و تولید درختان خرما را مختل می‌کنند. بر اساس تحقیقات، بیشترین خسارات ناشی از این آفات در نخلستان‌های ایران و سایر کشورهای خرماخیز خاورمیانه و شمال آفریقا گزارش شده است. مهم‌ترین گونه‌های چوب‌خوار نخیلات شامل سرخرطومی حنایی خرما (Rhynchophorus ferrugineus)، سوسک کرگدنی خرما (Oryctes elegans)، و سوسک شاخک‌بلند خرما (Jebusaea hammerschmidti) هستند. با توجه به تغییرات اقلیمی و پدیده‌هایی مانند خشکسالی، چوب‌خوارها به‌عنوان یکی از آفات درجه اول نخیلات شناخته می‌شوند. در صورت نبود برنامه‌های کنترلی و ادامه شرایط اقلیمی نامطلوب، این آفات می‌توانند کل سطح زیر کشت نخیلات را آلوده کنند. لاروهای این آفات در بافت چوبی تنه درخت خرما فعالیت کرده و با تغذیه از محل اتصال دمبرگ به تنه و سایر بخش‌های چوبی، دالان‌های متعددی در داخل تنه ایجاد می‌کنند. این فرایند باعث ضعف شدید درخت، کاهش میزان تولید خرما و ایجاد خطر شکستن تنه در اثر بادهای شدید می‌شود.

مهم ترین چوبخوارهاي نخلستان هاي کشور: 

1. سوسک شاخک بلند خرما: (Jebusaea hammerschmidti (Coleoptera: Cerambycidae
2. سوسک کرگدنی خرما (Coleoptera: Scarabaeidae)  Oryctes elegans&O. agamemnon
3. ســرخرطومی حنایــی خرمــا (Coleoptera: Curculionidae) Rhynchophorus ferrugineus

1. سوسک شاخک بلند خرما 

مرفولوژی (ریخت شناسی) سوسک شاخک بلند خرما:

تخم‌ها به شکل بیضی کشیده و رنگ تخم‌ها سفید شفاف بوده و سطح آن‌ها صاف و بدون فرورفتگی است.

لاروهای بالغ دارای بدنی به رنگ سفید شیری بوده که سر آن‌ها قهوه‌ای تیره است. حلقه اول سینه به‌طور محسوسی بزرگ‌تر از حلقه‌های دوم و سوم سینه است و در سطح پشتی حلقه اول سه شیار طولی مشخص مشاهده می‌شود.

شفیره‌ها به‌صورت کشیده و استوانه‌ای شکل هستند، رنگ شفیره‌ها در مراحل اولیه سفید کدر است که با گذر زمان به قهوه‌ای روشن تغییر می‌کند.

بدن سوسک‌ کامل دارای پوشش کرکی نازک بوده و رنگ آن‌ها قهوه‌ای روشن است. چشم‌های مرکب حشره درشت و به رنگ قهوه‌ای مایل به سیاه هستند. شاخک‌ها ۱۲ مفصلی بوده و در حشرات ماده کوتاه‌تر از طول بدن است، در حالی که در نرها شاخک‌ها تا انتهای بدن امتداد دارند. قسمت پشتی سینه شفاف بوده و خطوط برجسته و نامنظم روی آن دیده می‌شود. لبه بال‌ها در حلقه انتهایی شکم در نرها مستقیم است، اما در ماده‌ها این لبه محدب بوده و با یک فرورفتگی همراه است.

چرخه زندگی سوسک شاخک بلند خرما:

سوسک شاخک‌بلند خرما دارای یک نسل در سال است. ظهور تدریجی این آفت به شرایط اقلیمی و دماي منطقه وابسته است. پرواز حشرات کامل در منطقه بندرعباس از اواخر خردادماه تا اوایل تیرماه و در جهرم تا اواسط مردادماه مشاهده شده است. طول دوره زندگی این آفت بین 15 تا 20 روز متغیر است. پس از جفت‌گیری، حشره ماده در نزدیکی قاعده دمبرگ‌های جوان در تاج درختان تخم‌ریزی می‌کند. تخم‌ریزی این حشره به صورت پراکنده و انفرادی بوده و چند روز متوالی ادامه دارد.

لاروهای تازه تفریخ‌شده ابتدا قاعده برگ را سوراخ کرده و سپس به درون ساقه ضخیم دمبرگ نفوذ می‌کنند. با گذشت زمان و تغذیه لاروها، دالان‌های لاروی در داخل ساقه شکل می‌گیرد. با افزایش اندازه لارو، دالان‌ها نیز بزرگ‌تر شده و لاروها به‌تدریج به عمق تاج درخت پیشروی می‌کنند و تا بهار سال بعد از بافت‌های چوبی تغذیه می‌نمایند. در اواخر اردیبهشت‌ماه، لارو در یک دالان بزرگ‌تر به نام گهواره شفیرگی که در نزدیکی قاعده دمبرگ یا دم خوشه قرار دارد، به شفیره تبدیل می‌شود. حشرات کامل تقریباً سه هفته بعد ظاهر شده و با کمک قطعات دهانی خود، دیواره گهواره را سوراخ کرده و از آن خارج می‌شوند.

لاروهای این آفت در اندام‌های زنده و سالم درخت رشد می‌کنند و برخلاف لاروهای سوسک‌های شاخ‌دار، هرگز در بافت‌های خشک و پوسیده دیده نمی‌شوند. درخت آلوده بسته به شدت آلودگی، ممکن است چندین سال زنده بماند، اما در نهایت به دلیل تأثیر عوامل خارجی نظیر باد یا نیروهای مکانیکی، دچار شکستگی می‌شود.

این آفت در اغلب مناطق خرماخیز جنوب کشور گزارش شده است. لاروهای آن از قاعده دمبرگ‌ها و بافت چوبی تنه درختان خرما تغذیه می‌کنند. این آفت به‌ویژه درختان مسن و ضعیف را مورد حمله قرار می‌دهد. تغذیه شدید لاروها باعث تضعیف ساختار درخت، شکستگی و واژگونی آن می‌شود.

مدیریت آفت

الف) مدیریت زراعی: در زمان مناسب جهت هرس و حذف دمبرگ ها برای کاهش تکثیر و فعالیت آفت اقدام شود.

ب) مدیریت شیمیایی:کنترل این آفت به طور هم‌زمان با خروج حشرات بالغ از پیله شفیرگی انجام می‌شود که معمولاً در اوایل فصل بهار رخ می‌دهد. در مناطقی با سطح آلودگی بالا، استفاده از حشره‌کش‌هایی مانند مالاتیون برای سمپاشی تاج درخت و همچنین تزریق یا اسپری کردن در محل سوراخ‌های روی تنه درخت به منظور کنترل جمعیت آفت توصیه می‌شود. روش‌های کنترل سوسک کرگدنی خرما نیز در بسیاری از موارد تأثیر مثبتی در مدیریت این آفت دارد.

این روش‌ها در کاهش خسارات ناشی از این آفت تأثیر بسزایی دارند و باید همراه با پایش مستمر وضعیت آلودگی اعمال شوند.

2. سوسک کرگدنی یا سوسک شاخدار خرما 

مورفولوژی (ریخت‌شناسی) سوسک کرگدنی یا سوسک شاخدار خرما:

تخم این حشره به رنگ سفید شفاف و به شکل بیضوی است که قطری بیش از یک میلی‌متر دارد. لارو این آفت بزرگ، قوی و به رنگ سفید مایل به خاکستری است. لاروها مجهز به آرواره‌های قدرتمندی هستند که به‌راحتی توانایی جویدن انتهای دمبرگ‌ها و دم خوشه‌های خرما را دارند و با این کار باعث ایجاد حفره‌هایی در آن‌ها می‌شوند.

شفیره این حشره شکلی کشیده و استوانه‌ای داردرنگ شفیره سفید متمایل به نارنجی است. حشره بالغ به‌صورت سوسکی سیاه و براق ظاهر می‌شود. در ناحیه پشت سر، شاخی کوچک مشاهده می‌شود که انتهای آن اندکی به سمت عقب خم شده است. این شاخ در نمونه‌های نر نسبت به ماده‌ها بزرگ‌تر و برجسته‌تر است.

چرخه زندگی سوسک کرگدنی خرما (Oryctes elegans)

سوسک کرگدنی خرما که به نام‌های دیگری مانند سوسک شاخدار نیز شناخته می‌شود، از گذشته‌های دور در نخلستان‌های جنوب استان کرمان مشاهده شده است. اگر کنترل این آفت در زمان مناسب انجام شود، خسارت اقتصادی قابل توجهی ایجاد نخواهد کرد. حشرات این جنس معمولاً دارای یک نسل در سال هستند. ظهور حشرات بالغ به‌صورت تدریجی رخ می‌دهد و به شرایط اقلیمی منطقه وابسته است. در مناطق خرماخیز جنوبی کشور، ظهور آن‌ها از نیمه دوم اسفندماه آغاز و تا اواخر شهریورماه ادامه می‌یابد. حشرات بالغ بیشتر در شب فعال بوده و به نور چراغ جذب می‌شوند. این حشرات در بخش تاج درخت، قاعده برگ‌ها، خوشه‌ها و میان الیاف درخت خرما، به طور متوسط حدود 25 تخم می‌گذارند. تخم‌ها پس از 15 تا 20 روز تفریخ و لاروها خارج می‌گردند. این لاروها با تغذیه از قاعده برگ‌ها، غلاف گل‌ها، و جوانه مرکزی، فرآیند تغذیه را آغاز می‌کنند. در اواخر اسفند همان سال، لاروها برای مدت 3-4 هفته وارد مرحله شفیرگی شده و سپس نسل جدید حشرات بالغ ظاهر می‌گردند.

لاروهای این آفت به‌طور عمده از بخش تاج درختان خرما، شامل قاعده خوشه‌های گل، برگ‌های خرما و مواد نیمه‌پوسیده تنه خرما تغذیه می‌کنند. این تغذیه موجب ایجاد حفره‌ها و دالان‌های متعدد در درخت می‌شود که گاهی تا بخش مرکزی تنه درخت گسترش می‌یابد. تغذیه لاروها از قاعده خوشه‌های گل باعث جلوگیری از تشکیل میوه یا چروکیدگی میوه شده و ارزش اقتصادی محصول را کاهش می‌دهد. در برخی موارد، لاروها با تغذیه از جوانه انتهایی درخت، موجب مرگ درخت خرما می‌شوند. حشرات بالغ این آفت نیز با تغذیه از ساقه گل، خوشه‌های گل و رگبرگ‌های اصلی در تاج درختان خرما، خسارت قابل توجهی به درخت وارد می‌کنند و در نتیجه موجب جلوگیری از تشکیل میوه یا چروکیدگی آن می‌شوند. بیشترین شدت خسارت این آفت در ماه‌های خرداد و تیر مشاهده می‌شود. میزان خسارت اقتصادی این آفت در ایران بین 5 تا 20 درصد متغیر است.

مدیریت آفت

مدیریت و کنترل سوسک‌های کرگدنی بر اصول پیشگیری و شناخت دقیق زیست‌شناسی، بوم‌شناسی و رفتار این حشرات استوار است. به همین منظور، روش‌های زیر توصیه می‌گردد:

1. استفاده از تله‌های نوری:
   با توجه به فعالیت شبانه سوسک‌های کرگدنی و جلب شدن آن‌ها به نور، استفاده از تله‌های نوری مخروطی با دهانه‌ای به قطر حداقل 50 سانتی‌متر در مدیریت این آفت مؤثر است. لامپ‌های با نور سفید و ولتاژ 150 تا 200 وات توصیه می‌شود. نصب تله در نخلستان‌های هموار (1 تله) و در نخلستان‌های دارای ناهمواری (2 تله) پیشنهاد می‌شود. در مناطق جنوبی کشور، این تله‌ها باید از فروردین تا آبان‌ماه نصب شوند. شکار و از بین بردن حشرات بالغ موجب کاهش جفت‌گیری و تخم‌گذاری شده و در نهایت جمعیت آفت کاهش می‌یابد.
   در نخلستان‌هایی که به برق دسترسی دارند یا نزدیک روستاها قرار دارند، استفاده از این تله‌ها ساده‌تر است. در نواحی دورافتاده نیز می‌توان از لامپ‌های شارژی بهره برد. در مناطق با تراکم بالای آفت، ایجاد شبکه‌های تله نوری برای مبارزه مؤثر توصیه می‌شود. همچنین از تله نوری می‌توان برای پایش زمان ظهور حشرات بالغ نیز استفاده کرد.
2. کنترل زراعی: برگ‌های خشک و قدیمی نخل هرس می‌شوند، اما دمبرگ‌های باقی‌مانده محل مناسبی برای تخم‌ریزی و فعالیت سوسک‌های کرگدنی و شاخک‌بلند خرما هستند. هرس دمبرگ‌ها (تکریب) در کاهش جمعیت آفت نقش مهمی دارد و در مناطق آلوده توصیه می‌شود.
   همچنین، از بین بردن کودهای پوسیده داخل باغ در اواخر زمستان نیز از روش‌های مؤثر کنترل زراعی است، زیرا این کودها محل تجمع حشرات بالغ در فصل زمستان محسوب می‌شوند.
3. مبارزه بیولوژیکی: بیمارگرها، شکارگرها و پارازیت‌های گوناگونی از گونه‌های اوریکتس گزارش شده است که پتانسیل بالایی در کنترل بیولوژیک این آفت دارند. برای حمایت از این دشمنان طبیعی، اجتناب از سمپاشی غیرضروری در نخلستان‌ها، به‌ویژه استفاده از حشره‌کش‌های با طیف اثر وسیع، توصیه می‌شود.
4. کنترل شیمیایی: با توجه به این‌که لاروها و شفیره‌های این سوسک‌ها داخل تاج و تنه درخت فعالیت دارند و در معرض مستقیم سم قرار نمی‌گیرند، سمپاشی معمولی کارایی لازم را ندارد. استفاده از طعمه‌های سمی حاوی حشره‌کش‌های تماسی-گوارشی مانند مالاتیون پیشنهاد می‌شود.
5. مبارزه قانونی (قرنطینه): سوسک کرگدنی O. agamemnon در کشورهای همسایه به نخلستان‌ها خسارت وارد کرده است. با توجه به اینکه این زیرگونه تاکنون در کشور ما مشاهده نشده، لازم است مطالعات دقیقی در زمینه شناسایی حضور یا عدم حضور این زیرگونه انجام و در صورت نبود آن، مقررات قرنطینه‌ای سخت‌گیرانه برای جلوگیری از ورود این آفت به نخلستان‌های جنوب کشور اعمال شود.
6. مدیریت تلفیقی آفات (IPM): هیچ‌یک از روش‌های فوق به‌تنهایی نمی‌تواند کنترل کاملی بر این آفات داشته باشد. برای دستیابی به نتایج مطلوب، ترکیب این روش‌ها در چارچوب برنامه مدیریت تلفیقی آفات (IPM) توصیه می‌شود.

3. سرخرطومی حنایی خرما

مرفولوژی(ریخت شناسی) سرخرطومی حنایی خرما:

تخمها سفید مایل به کرم، مستطیلی و براق هستند. لاروها در عرض 3 روز از تخم خارج می شوند و اندازه آنها قبل از تفریخ افزایش می یابد. قسمت های قهوه ای دهان لارو را می توان قبل از انسداد از طریق پوسته مشاهده کرد.

لاروها می‌توانند تا ۳۵ میلی‌متر رشد کنند و با سر قهوه‌ای و بدن سفید قابل تشخیص هستند. بدن آن‌ها از ۱۳ بخش تشکیل شده است. قسمت‌های دهان به خوبی رشد کرده و بسیار سخت و مقاوم هستند. طول متوسط لاروهای بالغ ۵۰ میلی‌متر و عرض متوسط آن‌ها در قسمت میانی ۲۰ میلی‌متر است.

شفیره هنگامی که لاروها آماده تبدیل شدن به شفیره می‌شوند، یک پیله بیضی‌شکل از الیاف می‌سازند. اندازه پوسته شفیره می‌تواند از 50 تا 95 میلی‌متر طول و از 25 تا 40 میلی‌متر عرض داشته باشد. مرحله پیش‌شفیرگی حدود 3 روز طول می‌کشد. در ابتدا، شفیره‌ها به رنگ کرم هستند ولی بعدها قهوه‌ای می‌شوند. سطح آن‌ها براق است اما دارای شیارها و برجستگی‌های زیادی است.

سوسک‌های بالغ قهوه‌ای مایل به قرمز هستند و یک خرطوم بلند و خمیده دارند. لکه‌های تیره روی بخش بالایی و میانی بدن دیده می‌شود. سر و خرطوم تقریباً یک‌سوم طول کل بدن را تشکیل می‌دهند. در نرها، نیمه بالایی خرطوم با موهای کوتاه قهوه‌ای پوشیده شده است، اما خرطوم ماده لخت، باریک‌تر، خمیده‌تر و کمی بلندتر از خرطوم نر است.

چرخه زندگی سرخرطومی حنایی خرما:

یکی از گونه‌های مهم سوسک های چوبخوار نخیلات، سرخرطومی حنایی خرما (Red Palm Weevil) است که این آفت یکی از جدی‌ترین و مخرب‌ترین دشمنان نخل خرما در مناطق حاشیه دریای مدیترانه و خلیج فارس به شمار می‌رود. در صورت عدم کنترل، خسارات اقتصادی قابل‌توجهی به محصول خرما وارد می‌کند. این آفت نه‌تنها درختان خرما بلکه دیگر گونه‌های نخل، نظیر نخل نارگیل و پالم را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. با توجه به توانایی تولید نسل‌های زیاد، میزان خسارت این آفت در نخلستان‌ها بسیار بالا بوده و مدیریت دقیق برای کنترل آن ضروری است.

این حشره ماده تخم‌های خود را بر روی زخم‌های ایجاد شده در تنه درختان نخل، برگ‌های آسیب‌دیده، یا بخش‌های دیگر صدمه‌دیده درخت می‌گذارد. پس از تفریخ تخم‌ها، لاروها وارد ساختار درخت نخل شده و شروع به تغذیه از بافت‌های داخلی می‌کنند. خسارت این آفت عمدتاً توسط لاروها ایجاد می‌شود که با نفوذ به داخل تنه نخل، از بافت‌های آوندی، جوانه مرکزی، و غلاف‌های تازه و الیاف تغذیه می‌کنند. این فعالیت موجب تشکیل کانال‌هایی در جهت‌های مختلف داخل تنه می‌شود که نهایتاً به خشکیدگی کامل درخت منجر شده و ممکن است باعث شکستگی و واژگونی درختان آلوده شود.در درختان جوان، لاروها در بخش‌های مختلف نظیر تنه، تاج، یا قاعده درخت یافت می‌شوند، اما در درختان مسن‌تر، معمولاً نزدیک تاج یا در فاصله ۲ تا ۳ فوت پایین‌تر از تاج قرار می‌گیرند. مرحله لاروی بین ۳۶ تا ۷۸ روز به طول می‌انجامد. لاروها پیش از تبدیل شدن به حشرات بالغ، پیله‌هایی بیضی‌شکل از الیاف نخل می‌سازند. چرخه کامل زندگی این آفت، از مرحله تخم تا بلوغ، حدود ۸۲ روز طول می‌کشد. حشره بالغ پس از خروج از پیله، حدود ۸ روز درون آن باقی می‌ماند تا کاملاً بالغ شود.

این حشرات در تمام ساعات شبانه‌روز فعال هستند، اما فعالیت آنها در طول روز بیشتر مشاهده می‌شود. حشره ماده طی دوره زندگی خود که حدود ۲ تا ۳ ماه طول می‌کشد، می‌تواند در حدود ۲۰۴ تخم بگذارد. این حشره توانایی تولید نسل‌های متعدد را دارد و در نتیجه خسارات جدی به درختان نخل وارد می‌کند. در شرایط آزمایشگاهی، از نیشکر و رژیم‌های غذایی مصنوعی برای پرورش این حشرات استفاده می‌شود.

مديريت آفت

اقدامات  قرنطینه ای

یکی از مهم‌ترین راهکارهای پیشگیری از شیوع آلودگی به سرخرطومی حنایی خرما، رعایت اصول قرنطینه‌ای گیاهی است. با توجه به اینکه شعاع پروازی این آفت حدود 900 متر است، انتقال اندام‌های گیاهی نخل از مناطق آلوده به مناطق غیرآلوده، عامل اصلی انتشار آن به شمار می‌رود. بنابراین، جلوگیری از انتقال پاجوش‌ها و تنه‌جوش‌ها از مناطق آلوده به مناطق دیگر، نقش حیاتی در محدود کردن شیوع آفت دارد.

کنترل بیولوژیکی و غیرشیمیایی

اولین گام در مدیریت این آفت، شناسایی دقیق مناطق، باغات و درختان آلوده و تهیه نقشه پراکنش آلودگی است. برای این منظور، از دو روش اصلی استفاده می‌شود:

• ردیابی مشاهده‌ای: در این روش، افراد متخصص و دیده‌بان‌ها با بازدیدهای مکرر در طول سال، علائم ظاهری آلودگی نظیر سوراخ‌های ورودی روی تنه، خروج شیره قهوه‌ای رنگ، بوی پوسیدگی و تخمیر، صدای خراشیدگی ناشی از فعالیت لاروها، و خشکیدگی جوانه مرکزی پاجوش‌ها را شناسایی می‌کنند.ردیابی با استفاده از تله‌های فرمونی:
• تله‌های فرمونی یکی از ابزارهای رایج برای ردیابی و شناسایی آلودگی در مناطقی هستند که هنوز آفتی گزارش نشده است. حشرات نر با تولید فرمون تجمعی فروژینئول (فرمون سرخرطومی حنایی خرما) باعث جذب و تجمع حشرات نر و ماده می‌شوند. تله‌های فرمونی که این فرمون را دارند، همراه با بخشی از بافت جوانه انتهایی و اتیل استات، بهترین کارایی را در شکار حشرات بالغ آفت دارند.تله‌های فرمونی معمولاً از سطل‌های پلاستیکی 5-20 لیتری با چهار سوراخ برای ورود حشرات ساخته می‌شوند. برای افزایش جذب حشرات، از طعمه‌های گیاهی سینرژیک استفاده می‌شود. مغز خرما به قطعات 500-1000گرمی تقسیم شده و در کیسه‌های سوراخ‌دار قرار می‌گیرد و از درب سطل آویزان می‌شود. قطعات اضافی مغز خرما در فریزر نگهداری شده و هر دو هفته یک‌بار تعویض می‌شوند. در صورت عدم دسترسی به مغز خرما، می‌توان از میوه خرما به همراه آب استفاده کرد. فرمون هر 4 تا 6 هفته یک‌بار تعویض می‌شود و در کف سطل مخلوطی از آب و ماده شوینده 2 درصد ریخته می‌شود. تله‌ها در گودالی به عمق 15 سانتی‌متر قرار داده شده و سطح خارجی و درب آن با الیاف خرما، مقوا یا پارچه پوشانده می‌شود تا حشرات به راحتی وارد شوند
  برای ردیابی آفات از تله‌های فرمونی-طعمه‌ای استفاده می‌شود که به ازای هر 4 هکتار باغ حساس یک تله و در باغ‌های غیرحساس، یک تله در هر باغ نصب می‌شود.. شعاع اثر تله‌ها 100 متر است و تله‌ها در باغ‌های مجزا در حاشیه و در باغ‌های متراکم در مرکز نصب می‌شوند. در باغ‌های حساس، فاصله تله‌ها از درختان نباید بیشتر از 5 متر باشد. تله‌ها روزانه بازدید می‌شوند و تعداد حشرات شکار شده شمارش می‌شود. اگر هیچ حشره‌ای شکار نشود، باغ غیرآلوده شناخته می‌شود. در ارزیابی عملکرد، اگر طی 7 روز حشره‌ای شکار شود، یک هفته دیگر تله باقی می‌ماند تا میزان شکار روزانه اندازه‌گیری شود. در صورت شکار 1 یا 2 حشره، آلودگی کم است و درختان توسط متخصصین شناسایی و تیمار می‌شوند. اگر تعداد حشرات بیشتر باشد، درختان آلوده شناسایی و حذف می‌شوند.
  

• شکار انبوه: شکار انبوه از جمله روش‌های مؤثر در برنامه‌های مدیریت تلفیقی آفات سرخرطومی حنایی خرما به شمار می‌آید. این تله‌ها باید در نزدیکی درختان و بر روی سطح زمین قرار گیرند. در باغات آلوده از نصب تله در نزدیکی درختان جوان و دارای تنه‌جوش و پاجوش باید اجتناب گردد.
  کاربرد دشمنان طبیعی: 
• تحقیقات نشان می‌دهد که دشمنان طبیعی نقش مؤثری در کنترل R. ferrugineus  ندارند. تلاش‌ها برای استفاده از شکارگر Chelisoches morio در هند موفقیت چشمگیری نداشته است. بااین‌حال، استفاده از عوامل بیماری‌زا مانند ویروس پلی‌هیدروز سیتوپلاسمی نتایج امیدوارکننده‌ای نشان داده و باعث نقص در مراحل پایانی لاروها و کاهش شدید جمعیت این آفت شده است. برخی گونه‌های کنه مانند Macrocheles  و  Fuscuropoda و انگل  Scolia erratica در ارتباط با این آفت شناسایی شده‌اند، اما تأثیر واقعی آن‌ها بر کاهش جمعیت سرخرطومی هنوز به‌طور کامل مشخص نشده است. این نتایج نشان می‌دهد که کنترل بیولوژیکی این آفت نیاز به تحقیقات بیشتری دارد تا به راهکارهای مؤثر و پایدار دست یابیم.
• کنترل سرخرطومی حنایی با استفاده از نماتدهای بیمارگر حشرات و روش‌های دیگرنماتدهای بیمارگر حشرات مانند Steinernema و Heterorhabditis به‌عنوان عوامل مؤثر در کنترل سرخرطومی حنایی (R. ferrugineus) مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. تحقیقات نشان داده‌اند که این نماتدها می‌توانند مراحل لاروی و بالغ این آفت را آلوده کرده و موجب مرگ آن شوند. بااین‌حال، کارایی آن‌ها در شرایط میدانی محدودتر بوده و عواملی مانند شرایط محیطی و اثرات متقابل بافت‌های آلوده نخل بر بقای نماتدها نقش مهمی در میزان موفقیت آن‌ها دارند. علاوه بر نماتدها، سایر عوامل بیولوژیکی مانند مخمرهای بیماری‌زا و عصاره‌های گیاهی (مانند مشتقات سیر) نیز پتانسیل‌هایی برای کنترل این آفت نشان داده‌اند. درمجموع، استفاده از این عوامل در کنار سایر روش‌های مدیریتی می‌تواند به کنترل پایدارتر سرخرطومی حنایی کمک کند، اما برای بهبود اثربخشی آن‌ها به تحقیقات بیشتری نیاز است.

کنترل زراعی

• عایت اصول بهداشت باغ، حذف پاجوش‌ها و تنه‌جوش‌ها و انجام هرس مناسب درختان شامل حذف برگ‌ها و دم‌برگ‌ها در ماه‌های سرد سال (زیرا در این ماه‌ها به دلیل کاهش دما، فعالیت و پرواز حشرات کامل متوقف می‌شود).
• جلوگیری از ایجاد زخم بر روی تنه و تاج درختان خرما، به این دلیل که انتشار بوی درخت خرما از محل زخم‌ها موجب جذب حشرات ماده جهت تخم‌گذاری می‌گردد. همچنین زخم‌ها به‌عنوان محلی برای ورود لاروه‌ها به داخل تنه عمل می‌کنند.
• پانسمان محل زخم‌های ناشی از هرس برگ‌ها و قطع پاجوش‌ها و تنه‌جوش‌ها با استفاده از گچ یا گل آغشته به سموم شیمیایی مانند ترکیبات مسی و حشره‌کش مالاتیون.
• مبارزه با آفات خرما که موجب آسیب و زخمی شدن نخل می‌شوند، مانند موش، سوسک شاخدار خرما و غیره.
• جلوگیری از آبیاری بی‌رویه نخلستان‌ها.
• رعایت فاصله کاشت و تراکم مناسب در نخلستان‌ها.
• حذف بقایا و تنه درختان آلوده غیر قابل درمان و سوزاندن بقایای درختان آلوده به‌منظور جلوگیری از گسترش بیماری‌ها.

کنترل شیمیایی

در این روش از سموم تدخینی نظیر فسفید آلومینیوم (فستوکسین) استفاده می‌شود. مراحل انجام کار به شرح زیر است:

• برش و حذف دم‌برگ‌ها و لیف تنه خرما در محل عائم تا رسیدن به سوراخ ورودی لاروها.
• قرار دادن تعداد ۳ تا ۱۰ عدد قرص فستوکسین در سوراخ‌های فعال لاروه‌ها.
• ضدعفونی قسمت‌های بریده شده با حشره‌کش مالاتیون.
• پوشش و پانسمان قسمت‌های زخم و بریده شده با گل حاوی حشره‌کش.
• قرار دادن پوشش پلاستیکی دور تا دور ساقه در ناحیه سوراخ‌ها به منظور تدخین و جلوگیری از خروج گاز سم به مدت زمان ۷ روز.

مدیریت تلفیقی برای تمام چوبخواران نخیلات

• روش‌های ردیابی و پایش:
  1. بازدید منظم و مشاهده‌ای از نخلستان‌ها و درختان خرما.
  2. بررسی دقیق تنه درختان به‌منظور شناسایی سوراخ‌های خروجی بالغین و وجود فضولات لاروی سیاه‌رنگ.
  3. نصب تله‌های فرمونی و نوری به منظور ردیابی اولین ظهور حشرات بالغ و همچنین شکار آن‌ها در نخلستان.
• روش‌های کنترل:
  1. استفاده از تله‌های نوری با قطر بیش از 50 سانتی‌متر به‌منظور شکار حشرات بالغ و جلوگیری از جفت‌گیری و تخم‌گذاری آن‌ها در تنه درخت.
  2. استفاده از تله‌های فرمونی برای شناسایی زمان دقیق اولین خروج حشرات بالغ قبل از جفت‌گیری.
  3. نصب تله‌های فرمونی حاوی پنیر خرما برای جذب و شکار سوسک شاخدار خرما.
  4. استفاده از فرمون‌های تجمعی برای جذب هر دو جنس نر و ماده آفات.
  5. حذف نخل‌های ضعیف و خشک‌شده که می‌توانند مکان‌های مناسبی برای تکثیر آفات باشند.
  6. انجام هرس قاعده برگ‌ها در فصل زمستان به‌منظور جلوگیری از تخم‌گذاری آفات در نواحی دمبرگ‌ها.
  7. استفاده از توده‌های کمپوست برای جذب سوسک‌ها و سپس استفاده از سموم برای از بین بردن مراحل مختلف زندگی آفات.
  8. تنظیم دور آبیاری و افزایش دفعات آن، به‌ویژه در ماه‌های تیر و مرداد.
  9. اجرای عملیات قرنطینه‌ای دقیق برای اطمینان از عدم وجود آفات در اندام‌های گیاهی وارد شده به نخلستان‌ها.
  10. تغذیه مناسب و استفاده از کودهای مناسب بر اساس تجزیه خاک و نیازهای واقعی درختان.
  11. کاشت ارقام مقاوم به آفات و انتخاب ارقام مقاوم مانند مضافتی و ارقام پابلند برای کاهش خطر حمله آفات.
  12. استفاده از سموم تدخینی مانند فسفید آلومینیوم برای ضدعفونی درختان آلوده.

نتیجه‌گیری کلی در مدیریت چوب‌خواران نخیلات

لاروهای آفات به عنوان مرحله خسارت‌زای اصلی شناخته می‌شوند، اما حتی بالغین نیز با تغذیه از بافت‌های نرم و جوان گیاه، می‌توانند خسارت‌هایی محدود به‌وجود آورند. سوراخ‌های خروجی بالغین و تونل‌های لاروی که در داخل تنه نخل ایجاد می‌شوند، به‌واسطه تنش‌های فیزیکی وارد شده به گیاه، باعث مسدود شدن جریان آب و مواد غذایی می‌گردند که در نهایت، نخل را مستعد به حمله قارچ‌ها و باکتری‌ها می‌سازد. علائم آلودگی شامل زرد شدن، افتادگی و خشکی برگ‌ها است که از وقوع آلودگی توسط این آفات حکایت دارد. اثر نهایی آلودگی به این آفات کاهش عملکرد خرما و تولید خرماهای کم‌کیفیت است. مناطق آسیب‌دیده از آفات معمولاً با فضولات لاروها پوشیده می‌شوند و محصول خرما از درختان آفت‌زده معمولاً کم‌ارزش و بی‌کیفیت است، همچنین عمر این درختان به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد. نخل‌های مسن‌تر، نسبت به درختان جوان حساس‌تر هستند. تشخیص آلودگی‌های جدید در مراحل ابتدایی به دلیل طبیعت مخفی زندگی لاروی که در داخل تنه درخت گسترش می‌یابد، کار دشواری است. خسارت‌های شدید ممکن است به فروپاشی کامل درخت یا شکستن تاج آن، به‌ویژه در زمان وزش شدید باد، منجر شود. تغذیه مناسب میتواند به عنوان راهکار مناسب برای افزایش مقاومت درختان خرما در برابر آفات چوبخوار عمل کند.برای بهبود تغذیه درختان و افزایش مقاومت آن‌ها در برابر آفات، لازم است که آزمایش‌های خاک‌شناسی انجام شود. این آزمایش‌ها به‌منظور شناسایی نیازهای واقعی درختان خرما و تعیین میزان دقیق کوددهی باید توسط کارشناسان تغذیه یا باغبانی انجام شود. مصرف کودهای حیوانی، کودهای فسفاته، پتاسه، روی و بور در مقادیر مناسب و در زمان‌های مشخص می‌تواند به بهبود سلامت درختان و افزایش مقاومت آن‌ها در برابر آفات کمک کند. همچنین، استفاده از کودهای نیتروژنه و پتاسه در زمان‌های مشخص رشد میوه به افزایش عملکرد و مقاومت درختان نخل کمک می‌کند.

کنترل آفات چوب‌خوار در نخلستان‌ها نیازمند پیاده‌سازی یک برنامه مدیریت جامع و هدفمند است که به‌طور خاص با توجه به زمان‌بندی شروع فعالیت هر یک از گونه‌های مختلف چوب‌خواران انجام گیرد. به‌عنوان مثال، فعالیت سوسک کرگدنی خرما از ماه اسفند آغاز می‌شود. در این زمان، استفاده از تله‌های نوری و نصب طعمه‌های مسموم یا انجام سم‌پاشی بر روی تاج درختان می‌تواند از تخم‌گذاری و ایجاد آسیب به درختان جلوگیری کند. زیرا آسیب‌های ناشی از سوسک کرگدنی شرایط مناسبی را برای فعالیت سرخرطومی حنایی خرما فراهم می‌آورد. همچنین، استفاده همزمان از فرمون‌های تجمعی برای سرخرطومی حنایی خرما و سوسک شاخک‌دار خرما در دوره فعالیت آن‌ها، به کاهش جمعیت این دو آفت کمک شایانی می‌کند. در مناطق با جمعیت بالا از سوسک شاخک‌بلند خرما، اقدامات کنترل این آفت باید در اولویت قرار گیرد، زیرا این آفت موجب تضعیف درختان و فراهم آوردن شرایط برای حمله سایر آفات مانند سرخرطومی حنایی خرما می‌شود. همچنین، در باغات حساس به سرخرطومی حنایی خرما (با سن درختان بین 5 تا 10 سال و ارقام هلیله‌ای، کلوته و مضافتی)، عملیات ردیابی باید با دقت و حساسیت بیشتری انجام پذیرد. زیرا این آفت قادر است درختان را ضعیف کرده و زمینه را برای آلودگی‌های بعدی توسط سوسک‌های کرگدنی و شاخک‌بلند فراهم سازد. در نهایت، آسیب‌های ناشی از موش‌ها درختان را به محل‌های مناسبی برای تخم‌گذاری سرخرطومی تبدیل می‌کند؛ بنابراین، مبارزه با موش‌ها نیز باید به‌طور منظم و سالانه در دستور کار قرار گیرد.

به طور خلاصه باید ذکر کرد که مدیریت مؤثر آفات چوب‌خوار در نخلستان‌ها به برنامه‌ریزی دقیق و به‌موقع نیاز دارد که شامل استفاده از تله‌ها، طعمه‌های مسموم، فرمون‌های تجمعی و اقدامات کنترل موش‌ها است. این اقدامات در زمان مناسب و با دقت کافی می‌تواند از آسیب‌های جدی به درختان جلوگیری کرده و جمعیت آفات را کاهش دهد.