مدیریت مگس میوه انبه یا مگس میوه هلو: آفت جدی میوه ها و سبزیجات

مگس میوه انبه یا مگس میوه هلو، Bactrocera zonata (Saunders)، یکی از مخرب‌ترین گونه‌های خانواده Tephritidae است. مگس‌های ماده تخم‌های خود را درون میوه‌ها می‌گذارند و لاروها گوشت میوه را می‌خورند. در نتیجه، آلودگی‌های ثانویه با بیماری‌های باکتریایی و قارچی شایع هستند و میوه‌های آلوده از درخت می‌افتند. تا کنون به منظور کنترل این آفت معروف و خطرناک، از آفت‌کش‌های شیمیایی سنتی مختلفی استفاده شده است. حشره کش های شیمیایی علیه مگس میوه موثر بوده اند ولی در عمل برای چندین دهه، اشکالات متعددی را ایجاد کرده اند. مصرف زیاد سموم به تهدیدی بسیار جدی در روند تجارت میوه‌های تازه تبدیل شده، زیرا بسیاری از کشورهای واردکننده به دلیل نگرانی‌های بهداشتی و زیست‌محیطی از پذیرش محموله‌ها امتناع می‌کنند. به‌طور فزاینده‌ای، تمایل به کنترل این آفات با استفاده از مؤثرترین روش‌های کنترل بیولوژیک و سایر تدابیر پیشگیرانه برای کاهش حملات آنها رو به افزایش است.

در این مقاله به رویکرد و روشهای مناسب کنترل مانند تله های فرمونی و سایر روش های کنترل بیولوژیک اشاره کرده است.

مقدمه

مگس میوه انبه یا هلو، Bactrocera zonata (Saunders)، یک آفت پلی‌فاژ در طبیعت است که به راسته Diptera و خانواده Tephritidae تعلق دارد. این آفت از محصولات مختلف، سبزیجات و میوه‌ها تغذیه میکند.

در تولیدات باغبانی در سراسر جهان، مگس‌های میوه یکی از مهم‌ترین آفات حشرات به‌شمار می‌روند و بیش از ۴۵۰۰ گونه آن در سطح جهان پراکنده است. این گونه پلی‌فاژ بوده و به حدود ۴۰ گونه میوه و سبزیجات حمله می‌کند. این آفت در آسیای جنوب شرقی خسارات زیادی وارد می‌کند و آفت جدی انبه (Prunus persica) است. این مگس میوه بومی مناطق گرمسیری آسیا است و در کشورهای گرمسیری زیادی در این قاره یافت شده است. چهارصد گونه از جنس Bactrocera به طور گسترده‌ای در مناطق گرمسیری آسیا، جنوب اقیانوس آرام و استرالیا پراکنده شده‌اند، اما تعداد بسیار کمی از گونه‌های این جنس در آفریقا ثبت شده است.

در انبه، هلو، گواوا، زردآلو و انجیر 25 تا 100 درصد خسارت به محصول باغی وارد می کند.

خسارت مستقیم به میوه، ریزش میوه و از دست دادن بازارهای صادراتی به دلیل محدودیت‌های قرنطینه‌ای از جمله مواردی هستند که آلودگی مگس میوه از طریق آن‌ها باعث زیان اقتصادی می‌شود. آلودگی مگس میوه و عواقب ناشی از آن مانند باقی‌ماندن سموم و کاهش کیفیت میوه‌ها، تاثیرات منفی بر اقتصاد کشاورزان و تاجران دارد. برخی از میوه‌هایی که می‌توانند ارز خارجی جذب کنند، به دلیل آلودگی مگس میوه صادر نمی‌شوند. این آفات تقریباً در سراسر جهان با میزبان‌های گیاهی خود یافت می‌شوند . مگس‌های میوه یکی از مهم‌ترین آفات اقتصادی هستند که به میوه‌ها در سراسر جهان حمله می‌کنند و معمولاً میوه‌های تجاری را هدف قرار می‌دهند.

روش‌های مدیریت مگس‌های میوه 

مگس میوه انبه (Bactrocera zonata) بیش از ۴۲ گونه مختلف از محصولات باغی و سبزیجات را تحت تأثیر قرار می‌دهد که شامل سیب، زردآلو، آووکادو، مرکبات، سیب‌درختی، بادمجان، گواوا، کامکوات، انبه، هلو، کدو، پاپایا، گلابی، به، خربزه، سابودیلا، گوجه‌فرنگی و هندوانه می‌شود. این آفت تهدیدی جدی برای تولید و بازاریابی میوه‌ها و سبزیجات در مناطق موجود به حساب می‌آید، به‌ویژه به دلیل دامنه میزبانی گسترده‌ ای که دارد.

چندین روش به منظور مدیریت مگس‌های میوه انبه وجود دارد که دارای پتانسیل خوبی هستند و بهترین جایگزین‌ها در برابر کنترل شیمیایی محسوب می‌شوند، از جمله این روش ها می‌توان به روشهای بهداشتی، مقاومت گیاه، زمان برداشت، کیسه‌گذاری میوه، تکنیک‌های جذب طعمه، تکنیک نابودی نر، تکنیک حشره عقیم، پارازیتوئیدها، شکارگران، آفات بیولوژیک و گیاهان دارویی اشاره کرد.

کنترل شیمیایی

کنترل شیمیایی رایج‌ترین روش مورد استفاده است و چندین فرمولاسیون آفت‌کش در برابر گونه‌های مختلف مگس میوه مؤثر نشان داده‌اند. با وجود معایب خطرناک استفاده از آفت‌کش‌ها برای محیط زیست، این روش هنوز به‌تنهایی یا در ترکیب با دیگر عوامل کنترلی در برابر گونه‌های متعدد مگس میوه استفاده می‌شود.

در پاکستان، آندرین، دیالوردین، دیپترکس، دایمکرون، دیازینون و مالاتیون به‌عنوان اسپری پوششی در باغات انبه علیه مگس میوه هلو استفاده می شوند. مواد شیمیایی مراحل ‌ مختلف رشد مگس‌ها را هدف قرار می‌دهند. سم مالاتیون بالغ‌ها را مورد هدف قرار می‌دهد، در حالی که دیازینون به لاروهای جوان و بالغ‌های در حال ظهور حمله می‌کند.

گزارش شده است که ۲۴ ساعت پس از تیمار با حشره کش ها، دیازینون سمی‌ترین ترکیب برای مگس میوه انبه بوده است و پس از آن مالاتیون، لوفنورون و متوکسی فنوزید قرار دارند. برای نرها، مقادیر LC50 به ترتیب ۰.۲۰، ۰.۴۸، ۸.۹۷ و ۹.۷۳ ppm بود، در حالی که برای ماده‌ها این مقادیر به ترتیب ۰.۲۶، ۰.۹۱، ۱۱.۲۶ و ۱۴.۱۲ ppm ثبت شد. دیازینون به طور گسترده‌ای در روش های  اسپری پاششی بر روی خاک جهت کنترل مراحل نارس مگس میوه، لاروهای بالغ، پیش‌شفیره‌ها و شفیره‌ها استفاده شده است.

نتایج نشان می دهد که مگس میوه انبه مقاومت به تری کلروفن، مالاتیون، بیفنترین، لامبدا-سی هالوترین و اسپینوساد ایجاد کرده است. این حشره‌کش‌ها وقتی با تله‌ها و جاذب‌ها ترکیب می‌شوند، با موفقیت به سرکوب جمعیت مگس میوه اتبه کمک کرده‌اند.

استفاده مستقیم از مواد شیمیایی اثرات نامطلوبی در پی دارد،  مانند انباشت باقی‌مانده‌های آفت‌کش در محیط زیست، باعث مرگ گونه‌های غیرهدف می شوند که می‌توانند برای اکوسیستم مفید باشند، ایجاد مقاومت آفت مذکور نسبت به آفت کش ها و همچنین قرار دادن مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان در معرض خطرات بهداشتی شده است.

کنترل فیزیکی

بسته بندی میوه ( کاور کردن میوه ها) قبل از برداشت محصول از درختات و قرنطینه کردن آنها پس از برداشت محصول ، دو روش فیزیکی در کنترل مگس میوه به شمار می روند. کاور کردن میوه روشی موثر به منظور جدا نگه داشتن محیط و میوه از نظر فیزیکی است. این روش عمدتاً بر اساس پوشاندن یا بسته بندی میوه های جداگانه برای جلوگیری از تخم گذاری ماده است.

کاور کردن میوه ها علاوه بر اینکه باعث کاهش بیماری و خسارت آفات میشود، همچنین آسیب های مکانیکی، ترک خوردن میوه، آفتاب سوختگی، آسیب پرندگان و بقایای مواد زراعی را نیز کاهش می دهد. این کار قبل از رسیدن میوه ها به مرحله بلوغ که در آن مستعد ابتلا به آلودگی هستند انجام می شود. گزارش ه حاکی از این است که از بسته بندی میوه برای کمک به کاهش آلودگی مگس میوه بسیار تاثیر گذار بوده است.

کنترل فرهنگی

این تکنیک ها شامل انتخاب گونه متحمل، برداشت زودهنگام قبل از رسیدن میوه، اطمینان از بهداشت مزرعه با جمع آوری و از بین بردن میوه های آلوده، جمع آوری میوه های افتاده، آسیب دیده و بیش از حد رسیده،  شخم زدن برای قرار گرفتن شفیره ها در معرض نور خورشید و شکارچیان است. تحقیقات و گزارش های متعدد نشان داده اند که رویکردهای فرهنگی میزان ظهور بالغ گونه های مختلف مگس میوه را به حداقل می رساند. در انبه، تنوع قوی مقاومت در برابر مگس میوه مطابق با کارایی و تداوم این روش گزارش شده است.

پوست میوه مسئول مقاومت در برابر تخم گذاری است. همچنین ممکن است با برداشت محصولات قبل از مرحله بلوغ که میوه یا سبزی در برابر حمله مگس میوه آسیب پذیر نیست و می تواند آسیب میوه را به حداقل برساند یا آسیب میوه را کاهش دهد، و همچنین از آلودگی های بعدی جلوگیری میگردد. بهداشت مناسب مزرعه به منظور به حداقل رساندن جمعیت مگس انبه نکات مهمی که باید رعایت نمود، ۱- میوه های آلوده باید از مزرعه جمع آوری شوند، ۲- میوه های آلوده جمع آوری شده، حداقل 50 سانتی متر زیر خاک دفن شوند، یا در کیسه های پلاستیکی قرار داده شوند و سپس حداکثر به مدت 10 روز در معرض نور خورشید قرار داده شوند تا مگس های میوه از بین برود.

کنترل رفتاری

کنترل رفتاری مدیریت مگس میوه شامل دو تاکتیک اصلی است که عبارتند از: تکنیک حشره استریل (SIT) و تکنیک جذب و کشتن. که بیشتر به تکنیک نابودی حشرات نر (MAT) و تکنیک کاربرد طعمه (BAT) تقسیم می شود.

• تکنیک کاربرد طعمه (BAT): مدیریت مگس میوه انبه عمدتاً به استفاده از طعمه های غذایی مخلوط با عواملی که برای کشتن استفاده می شود بستگی دارد. اسپری طعمه در حال حاضر با موفقیت در برخی از برنامه های کنترل مگس میوه استفاده می شود. بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند که طعمه‌گذاری برای کنترل بسیاری از گونه‌های مگس میوه به تنهایی یا در ترکیب با سایر عوامل کنترل مؤثر است. مگس های نر و ماده هر دو جذب این طعمه ها می شوند.
  محققان دریافته اند که فرمولاسیون حاوی عصاره گوشت گاو، بوراکس، ملاس و مالاتیون را می توان برای ردیابی و مدیریت مگس میوه انبه، استفاده کرد. عمدتاً از نظر تجاری، این جاذب ها منابع قند و پروتئین را برای بالغین فراهم می کنند. چندین ترکیب طبیعی (ذرت، شیر و سویا)، طعمه‌های مصنوعی (آمونیوم و تری متیل آمین)، باکتری‌ها (Enterobacteriaceae) به‌عنوان جاذب طعمه‌های غذایی مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند و به صورت تجاری برای شناسایی و در کنترل مگس‌های میوه انبه در دسترس قرار گرفته‌اند.
  در افراد بالغ مگس میوه انبه، استات آمونیوم قوی ترین جاذب ممکن در طعمه های مصنوعی با بوی شبیه به بوی غذا بود. تکنیک کاربرد طعمه حداقل تأثیر را بر دشمنان طبیعی و گرده افشان ها دارد. این روش به لحاظ زمانی، زمان کمتری نیاز است و همچنین به صرفه تر می باشد .
• تکنیک نابودی نر: در این روش از فرمون ها در کنترل مگس میوه استفاده می شود. در این تکنیک از استراتژی برای جذب و کشتن استفاده می‌شود و از فرمون‌هایی تشکیل شده است که نر بالغ را به یک عامل کشنده (حشره‌کش) جذب می‌کند. هدف MAT کاهش جمعیت نرهای مگس میوه انبه است که از این رو شانس جفت گیری را کاهش می دهد و بیشترین تاثیر را در کنترل مگس میوه انبه دارد. فرمون های مگس میوه بسیار خاص خود گونه هستند و در جذب مگس میوه از فواصل دور بسیار موثر هستند.
  • متیل اوژنول به طور گسترده ای به عنوان جاذب برای بالغین نر مگس میوه انبه استفاده می شود. یافته ها نشان می دهد که متیل اوژنول مگس های نر میوه انبه را جذب می کند و با استفاده از تله متیل فرمونی می توانیم به راحتی جمعیت بالغین مگس های میوه را کاهش دهیم. این تاکتیک در صورتی مفید است که با یک استراتژی سرکوب “در سطح منطقه” استفاده شود.
    این رویکرد به عنوان درمان نقطه ای استفاده می شود، با چندین دیسپنسر که به عنوان حامل متیل اوژنول و ماده سمی عمل می کنند. حشره کش های مورد استفاده در MAT بیشتر ترکیبات آلی فسفره از جمله مالاتیون، دیکلرووس و نالد هستند. از فاصله 1 کیلومتری، 2 گرم سم لینات و 2 سی سی لور مگس میوه انبه را جذب کرده و در مدت زمان 15 روز به راحتی می کشد.
  • کنترل با تله های فرمونی: کنترل مگس میوه انبه با استفاده از پارافرمون متیل اوژینول یکی از مؤثرترین روش‌های مدیریت رفتاری این آفت محسوب می‌شود. متیل اوژنول به‌عنوان یک جاذب بسیار قوی برای مگس‌های نر مگس انبه عمل کرده و در تکنیک نابودی نر (MAT) به‌کار می‌رود. در این روش، دیسپنسرهای حاوی متیل اوژینول (پد متیل اوژنول) به همراه یک حشره‌کش مناسب (مانند مالاتیون یا دیکلرووس) در نقاط مختلف باغ به همراه تله دلتا و تله مکفیل یا تله سراتراپ نصب می‌شوند تا نرهای بالغ را از فواصل دور جذب و نابود کنند. کاهش جمعیت نرها، احتمال جفت‌گیری موفق را به‌شدت کاهش داده و به افت جمعیت کلی آفت در سطح منطقه منجر می‌شود. این روش به دلیل اختصاصی بودن جاذب برای گونه هدف، اثر کمی بر حشرات غیرهدف دارد و در صورت استفاده تلفیقی با سایر روش‌های مدیریت آفات، می‌تواند به کاهش چشمگیر خسارت و کاهش وابستگی به سموم شیمیایی منجر شود.

    

• تکنیک حشرات استریل (SIT): تکنیک عقیم سازی یا استریل حشرات با اشعه مادون قرمز یا گاما(SIT) برای کنترل سایر آفات خانواده Tephritidae استفاده شده است و می توان از آن برای کنترل مگس میوه انبه نیز استفاده کرد. این روش شامل عقیم سازی مصنوعی جمعیت مگس های میوه نر و سپس رهاسازی گروه های عظیمی از نرهای عقیم در مناطق آلوده است، جایی که با ماده ها جفت گیری می کنند. این کار برای قطع چرخه تولید مثل طبیعی حشرات انجام می‌شود و منجر به تولید تخم‌های نابارور توسط ماده‌ها می‌شود یا تخم‌گذاری نمی‌ کنند.مگس های میوه وقتی در معرض اشعه ایکس، پرتوهای گاما و پرتوهای الکترونی قرار  میگیرند، پرتوهای گاما بر B.zonata تاثیرات مختلفی را در پی دارد که شامل این موارد میگردد، ظهور افراد بالغ، تغییر در نسبت جنسی، نازایی نر و ماده و شفیره های تغییر شکل یافته، تغییر در اندازه شفیره، تاثیر در توانایی پرواز، باروری ماده و بر روی میزان رقابت در جفت گیری نر مگس میوه انبه . گزارش شده است که امکان مدیریت/یا ریشه کنی مگس میوه انبه در دوز تابش اشعه گاما 3.5 Kr در SIT وجود دارد. نرهای عقیم نیز می توانند به عنوان ناقل برای انتقال بیماری به سایر افراد بالغ در گروه استفاده شوند.

کنترل گیاهی

حشره کش های گیاهی معمولاً آفت کش های خاص هستند و برای گونه های غیر هدف مانند انسان نسبتاً ایمن هستند. آنها همچنین تجذیه پذیر و سازگار با محیط زیست هستند. علاوه بر این، بر خلاف حشره‌کش‌های سنتی که به یک ماده فعال محدود می‌شوند، حشره‌کش‌های مشتق شده از گیاهان از انواع ترکیبات شیمیایی تشکیل شده‌اند که با هم کار می‌کنند تا بر فرآیندهای فیزیولوژیکی و رفتاری تأثیر بگذارند. در نتیجه، احتمال مقاومت آفات در برابر چنین موادی کاهش می یابد.

 کنترل مگس میوه انبه با حشره کش های گیاهی

عصاره استونی زردچوبه نسبت به عصاره های نفتی اتر، استون و اتانولی به عنوان بازدارنده رشد و دافع مگس میوه انبه عمل میکند. گزارش  شده است که Curcuma longa، Acorus calamus و Azadarachtin indica، همگی دارای خواص دافع و بازدارنده رشد در برابر مگس میوه انبه هستند. سه گونه گیاهیPeganum harmala، Saussurea lappa و Valeriana jatamansi پس از جداسازی در نفت اتر مورد ارزیابی قرار گرفتند. موفق ترین بازدارنده تخمگذاری برای مگس میوه انبه  بود.

امیدوارکننده ترین مواد دافع در برابر مگس میوه انبه عصاره نفتی اتر C. longa، اتانول و عصاره استونی P.harala بود. عصاره استون P. harmala، عصاره اتانولی V. jatamansi، و عصاره اتر نفتی S. lappa نیز به عنوان بازدارنده تخمگذاری موثر بودند. تخمگذاری کلی توسط C. colocynthis از بین رفت. اثرات بازدارندگی تخم گذاری عصاره چریش بر روی تخم‌های موجود در میوه‌های پرتقال پس از سمپاشی با غلظت‌های قبلی، بالا بود و به 5.0 درصد تخم‌ /سوراخ جهت تخم ریزی/میوه رسید، در مقایسه با 65.8 درصد برای شاهد. همچنین در غلظت 600 پی پی ام، درصد تفریخ تخم ها به 2/76 درصد در مقایسه با 0/89 درصد در گروه کنترل کاهش یافت.

کنترل بیولوژیکی

کنترل بیولوژیکی یک روش اقتصادی است و خطر کمتری نسبت به آفت کش ها برای انسان و محیط زیست دارد. استراتژی های مختلفی از جمله تلقیح، غرقابی، کنترل بیولوژیکی کلاسیک و حفاظتی برای معرفی عوامل کنترل زیستی در برنامه های کنترل حشرات وجود دارد. معمولاً در مبارزه بیولوژیکی از دشمنان طبیعی، پارازیتوئیدها، شکارچیان و پاتوژن ها استفاده می شود که با تغذیه از آفت، انگلی کردن آفت و ایجاد بیماری عمل می کنند. به عنوان مثال عوامل قارچی به‌عنوان عوامل بیولوژیک جهت مدیریت حملات آفات مختلف از طریق روش‌های بیولوژیکی استفاده شده‌اند.

تحقیقات آزمایشگاهی زیادی صورت گرفته به منظور بررسی روند کنترل بیولوژیکی، در مطالعه ای  به منظور ارزیابی کشندگی سه قارچ آفت‌کش حشره، Metarhizium anisopliae، Beauveria bassiana و Verticillium lecanii، در مراحل مختلف مگس میوه انبه  تحت شرایط آزمایشگاهی متفاوت انجام و بررسی شده است. نتایج نشان داد که B. bassiana و M. anisopliae در پاتوژنیسیته مؤثرتر بودند و در تمام مراحل مگس میوه انبه  پتانسیل کشتن بیشتری داشتند نسبت به V. lecanii. بالاترین نرخ مرگ و میر برای مرحله لارو سوم و مرحله شفیره پس از قرارگیری در معرض غلظت ۱ × ۱۰¹⁰ کونیدیا/ml از B. bassiana به ترتیب ۶۸.۶۷٪ و ۸۹.۶۷٪ ثبت شد. مگس‌های بالغ مگس میوه انبه  به تمام قارچ‌های آفت‌کش حشره بیشترین حساسیت را نشان دادند. با این حال، M. anisopliae علیه مگس‌های بالغ مگس میوه انبه بیشتر از B. bassiana و V. lecanii در غلظت ۱ × ۱۰¹⁰ کونیدی کشنده بود. بنابراین، قارچ‌های آفت‌کش حشره B. bassiana و M. anisopliae می‌توانند به‌عنوان یک بیوآفت‌کش با هزینه مؤثر در برنامه‌های مدیریت تلفیقی آفات برای کنترل مگس میوه انبه استفاده شوند. این مطالعه به غلبه بر این آفت از طریق روش‌های کنترل بیولوژیکی کمک خواهد کرد.

نتیجه گیری

مگس میوه انبه یک تهدید جدی برای تولید و بازاریابی میوه و سبزیجات در مناطقی است که در آن وجود دارد، به ویژه به دلیل دامنه وسیع میزبانی آن،  کشاورزان در حال حاضر از سم پاشی برای کنترل آفات و بیماری ها استفاده می کنند. این روش مدیریت نه تنها به مرور زمان مقاومت آفات را تشدید میکند، خطرات بالقوه آفت کشها بر محیط زیست و انسان و دشمنان طبیعی را پر پی دارد، لذا رویکرد مناسب جهت استفاده از روش های مدیریتی مناسب مانند تله های فرمونی و روش های بیولوژیک و تلفیق روش های مناسب می توانم کنترل بسیار موثری را در پی داشته باشد.