فرمون ساقه خوار ذرت یا نیشکر

توضیحات

کرم ساقه خوار ذرت یا نیشکر

نام علمی: Sesamia nonagrioides Lefebvre

نام انگلیسی: Mediterranean Corn stalk borer

راسته: Lepidoptera

خانواده: Noctuidae

اهمیت اقتصادی

کرم ساقه خوار در بیشتر مناطق ذرت کاری شده در ایران، خسارت متفاوت ایجاد میکند. کرم ساقه خوار ذرت یا کرم ساقه خوار نیشکر S.nonagrioides بومی ایران نبوده و با انتقال قلمه نیشکر آلوده به ایران وارد شده است. آفات ساقه خوار جنس سزامیا قادرند به انواع گونه های گیاهان تک لپه حمله کند اما بیشتر ذرت خوشه ای، نیشکر، ذرت معمولی (بلال)، برنج، گندم و سودان گراس را به سایر میزبان ها ترجیح میدهند. این حشره در بهار به گندم و جو و در تابستان و پاییز به برنج و ذرت حمله میکند و نیز میزبان های ثانویه مانند لویی، سوروف، یولاف وحشی، چچم، قیاق و غیره را ترجیح میدهد.

مناطق جغرافیایی

در ایران در منطقه هفت تپه، برخی مناطق استان خوزستان، بیشتر مناطق استان فارس مانند فیروزآباد، کازرون، استهبان و … از آفات مهم برنج محسوب میشود. در نقاط مختلف جهان در کشورهای مصر، فیلیپین، هند، جنوب اروپا نیز روی ذرت و نیشکر گزارش شده است.

شکل شناسی کرم ساقه خوار ذرت یا نیشکر

تخم

ابتدا به رنگ لیموئی روشن بوده که به مرور با رشد جنین به رنگ خاکستری و تیره (اندازه حدود 1 میلیمتر) در می آیند. شکل تخمها کروی که قطب ها پخ است و در سطح جانبی آنها خطوط برجسته و فرورفته متعدد مشاهده میشوند که این نقوش به دو قطب از تخم نمیرسند و قطبین تخم صاف و بدون نقش هستند.

لارو

اندازه لاروهای سن 1 حدود یک میلیمتر بوده و رنگ لاروهای جوان به رنگ صورتی است. روی هر حلقه بدن لارو در سطح پشتی لکه صورتی رنگ دیده میشود که با رشد لارو این لکه ها بزرگتر و تیره تر می شود و با پیوستن آنها و ایجاد یک نوار سرتاسری رنگ بدن کاملاً صورتی میشود. کپسول سر در ابتدا قهوه ای روشن و سپس به رنگ قهوه ای تیره در می آید. لارو در حداکثر رشد خود بطول حدود 30-35 میلیمتر میرسد.

شفيره

شفیره S.nonagrioides از نوع نیمه آزاد است. طول شفیره 25-30 میلیمتر و به رنگ زرد مایل به قهوه ای تیره (خرمایی) است.

حشره کامل

شبپره تیره رنگ و متمایل به قهوه ای روشن است. در این گونه بالهای جلو قهوه ای رنگ و در حاشیه خارجی بال جلویی دارای لکه های پیوسته سرتاسری سیاه رنگ میباشد. بال عقبی سفید کاهی،در حاشیه عقبی زرد رنگ، بدون نقش و نگار و دارای ریشکهای ظریفی هستند. اندازه شبپره نر کوچکتر بوده و حشره نر دارای شاخک پروش و ماده شاخک نخی میباشد. اندازه حشره ماده با بالهای باز 23-40 و در افراد نر 20-23 میلیمتر و پرونوتوم این شبپره پوشیده از موهای انبوه به رنگ حنایی است.

 نحوه خسارت کرم ساقه خوار ذرت

لاروهای کرم ساقه خوار ذرت (شبپره سزامیا) از قسمت های مختلف میزبان مانند برگ، جوانه مرکزی، ساقه، بلال و گل آذین نر تغذیه میکند. لارو سن اول از بوته های جوان که ارتفاع آنها به حدود 30-40 سانتیمتر رسیده از برگهای تازه و جوان که هنوز از حالت لوله ای خارج نشده است، تغذیه می نمایند. لاروهای سزامیا همچنین بخش های انتهایی بوته ذرت را نیز مورد حمله قرار میدهد. پس از رشد گیاه، لارو سزامیا با ایجاد دالانهایی وارد ساقه  و قسمت اعظم دوره رشدی خود را آنجا سپری میکند. دانه ها نیز به محض تشکیل مورد تغذیه قرار گرفته و از حمله آفات ساقه خوار سزامیا در امان نیستند. بطور کلی خسارت لاروهای سنین 1 و 2 با ایجاد سوراخهایی کوچک (به قطر 2 تا 3 میلیمتر) روی برگهای لوله شده و با ایجاد لکه همراه می باشد. سوراخهای ایجاد شده در سطح یک برگ اغلب مرتب و منظم هستند، چون لاروها ضمن عبور از برگهای لوله شده آنها را نیز ایجاد میکنند و وقتی برگها باز میشوند سوراخهای منظمی روی آنها پدیدار میگردد. خسارت لاروهای سنین 2، 3 و 4 در نسل اول روی برگ و ساقه ابوده و در نسل های بعد از دانه های تازه تشکیل شده و برگهای مسن تر تغذیه میکند که طی آن بریدگی ها و سوراخهایی تا قطر یک سانتیمتر در برگها ایجاد میکند. خسارت لاروهای سنین 4 و 5 با ایجاد دالانهای وسیع و طویل در طول ساقه همراه میباشد . به دلیل فعالیت عوامل قارچی داخل دالانها، ساقه ها به رنگ سیاه درآمده و در محل تشکیل دالان خشک، توخالی و شکننده می شوند و در نهایت موجب کاهش رشد، میزان محصول و خشک شدن بوته ها میگردد.

زیست شناسی 

شبپره سزامیا زمستان را به صورت لاروهای سنین بالا در عمق خاک نزدیک طوقه ها یا بصوذت لارو کامل در داخل بقایای به جا مانده ذرت در مزرعه، قسمت داخلی طوقه و بلالهای باقیمانده در مزارع و در داخل ساقه های تازه نیشکر و سایر علفهای هرز در خاک سپری میکند. این لاروها در اوایل اسفند ماه با گرم شدن هوا به تدریج تبدیل به شفیره شده، دوره شفیرگی لاروهای زمستانگذران حدود 15 روز طول میکشد. حشرات کامل پس از خروج از پوسته شفیرگی از شهد گیاهان مختصری تغذیه میکند و سپس اولین تخمریزی حشرات ماده از هفته اول فروردین ماه شروع میگردد. تخمریزی بصورت دسته ای روی سطح داخلی غلاف نیشکر و ذرت و در ردیفهای 1-5 انجام میگردد. این آفت بوته های جوان 4-6 برگی را که حدود 15-20 سانتی متر ارتفاع دارند را برای تخمریزی ترجیح میدهد. دور رشد جنینی و زمان تفریخ تخم در نسل اول طولانی تر از نسلهای بعدی بوده و 10 تا 12 روز به طول می انجامد. سپس لاروها  از تخم ها خارج شده و با تغذیه به میزبان خسارت وارد میکند. این آفت بسته به دما 2-4 نسل در سال ایجاد میکند.

 ردیابی و کنترل کرم ساقه خوار ذرت 

نظارت مستمر مزارع و بررسی سیکل زندگی آفت ساقه خوار توسط کارشناسان از اهمیت بالایی برخوردار است، از اینرو استفاده از تله های فرمونی جهت مشخص کردن زمان دقیق ظهور حشرات کامل و زمان مناسب مبارزه توصیه میگردد.

نوع و نحوه تله گذاری:

تله دلتا و تله قیفی  به همراه فرمون های جنسی کرم ساقه خوار سزامیا جهت ردیابی و شکار انبوه توصیه شده است. تله ها بایستی در ارتفاع 80-100 سانتیمتری از سطح زمین نصب گردد.

تعداد تله جهت ردیابی: 2-5 تله در هکتار

زمان بازدید: تله ها باید هر 7 تا 10 روز بازدید شوند.

زمان تعویض فرمون:  کپسول فرومون هر 4-6 هفته یکبار تعویض شود.

شرایط نگهداری: در دمای زیر صفر در یخچال برای 2 سال نگهداری شود.