کرم طوقه‌بر (Cutworm) چیست؟ نحوه خسارت و روش‌های نوین کنترل

بالشویسکی (1966) جنس این گونه را Scotia ذکر می کند. کرم طوقه‌بر یا شب‌پره زمستانی (Agrotis spp) یک آفت مهم در مزارع و باغات است که به ریشه و طوقه گیاهان زراعی حمله می‌کند. این آفت به ویژه در مراحل اولیه رشد گیاهان می‌تواند خسارت بسیار جدی و آسیب های زیادی به گیاهان برساند. در این مقاله، به معرفی و شناسایی این آفت، مناطق انتشار، گیاهان میزبان، زیست‌شناسی، خسارات و روش‌های کنترل آن بیان شده است.

معرفی گونه های کرم طوقه بر 

کرم طوقه بر یکی از جدی ترین آفات ذرت در مراحل اولیه رشد می باشد و همچنن از جدی ترین آفات سیب زمینی، ذرت، گوجه فرنگی و چغندرقند نیز محسوب می گردد. این آفت شب پره ای از خانواده Noctuidae است که انتشار جهانی دارد. 16 گونه و زیر گونه از جنس Agrotis از مناطق مختلف ایران شناسایی شده که در میان آنها 2 گونه توسط متخصصین به عنوان کرم های طوقه بر یا شب پره زمستانی روی محصولات زراعی مختلف به عنوان آفت شناسایی و معرفی شده اند. اغلب به گیاهان زراعی شامل ذرت، چغندرقند، پنبه، گوجه فرنگی، خیار، کدو، سیب زمینی، سویا، بادمجان، هویج، گندم های پاییزه، کنجد، تعداد زیادی از علف های هرز، انواع کدوییان تا جوانه های بوته های مو حمله می کند و باعث خسارت جدی می شود.

گونه های Agrotis ipsilon و Agrotis segetum دو گونه مهم  کرم های طوقه بر شناخته شده در ایران هستند که بیشتر در مناطق ذرت کاری  تهران، فارس، کرمان، گیلان، سمنان، همدان و غیره گزارش شده اند.

این دو گونه خسارت زیادی به محصولات زراعی وارد می کنند، هر دو گونه به دلیل چرخه زندگی مشابه، نحوه کنترل تقریبا مشابهی دارند.

مناطق انتشار و گیاهان میزبان :

کرم های طوقه بر در اکثر مناطق ایران یافت میشوند. کرم های طوقه بر (A. segetum و A. ipsilon) به بسیاری از گیاهان زراعی از قبیل ذرت،  سیب زمینی، پنبه، چغندرقند، خیار،، یونجه، آفتابگردان گوجه فرنگی، انواع کدوئیان و غیره حمله می کنند. همانطور که از اسم این آفت پیداست، آنها از ریشه و طوقه این گیاهان میزبان به خصوص اندام های تازه و جوان گیاهان میزبان تغذیه می کنند و خسارت زیادی را وارد می کنند.

مناطق انتشار Agrotis segetum

کرم طوقه بر جنس A. segetum  به ریشه و طوقه عده ای از گیاهان زراعی از قبیل لوبیا، چغندرقند، پنبه، خیار، کدو و … حمله می کند و در ابتدای رویش گیاهان مذکور که جوان هستند صدمه زیادی می زند.

در تمام مناطق ايران انتشار داشته و علاوه بر چغندرقند به ريشه و طوقه گياهان مختلفي مانند ذرت، پنبه، خيار، گوجه، سيب زميني، يونجه، آفتابگردان و… حمله مي نمايد. در اوایل بهار چون لاروها در کقایسه با مراحل فنولوژیکی گیاه میزبان (مراحل رشد اولیه) نسبتا درشت هستند، لذا خسارت آن ها شدید و چشمگیر است.

لاروهاي جوان از قسمتهاي هوائي ميزبان تغذيه كرده و در سنين بالاتر از محله طوقه و يا كمي پایين تر تغذيه نموده و سبب قطع شدن گياه مي گردند. از اين نظر به آن Cut worm يا كرم طوقه بر گويند.

مناطق انتشار Agrotis ipsilon

انتشار و منشاء این جنس کرم طوقه بر در جنوب کانادا، ایالات متحده ، مکزیک، آمریکای مرکزی و جنوبی، استرالیا، نیوزیلند، حاشیه اقیانوس آرام، شمال آفریقا، اروپا و آسیا است. در ایران نیز در مناطق گرمتر و مناطق سردتر وجود ندارند و بیشتر در نواحی معتدل کشور دیده می شوند. این گونه همچنین در فصل بهار به شمال و در پاییز به سمت جنوب مهاجرت می کند.

نحوه خسارت کرم های طوقه بر 

خسارت آفت بیشتر در اوایل فصل رویش بوده که بوته ها از قدرت ترمیم کمتری برخوردار هستند و در اکثر مواقع قادر به جبران خسارت نیستند. مرحله خسات زای آفت مربوط به مرحله لاروی است که زمانی که لارو سن یک تازه از تخم خارج می شود ابتدا با تغذیه از برگ های تازه و جوان باعث ایجاد سوراخ هایی روی آنها شده که با افزایش رشد لاروها از طوقه گیاه میزبان تغذیه و با ایجاد حفره ای روی آنها باعث قطع ریشه از ساقه و در نهایت منجر به کف بر کردن گیاهان زراعی می شوند. گیاهان آسیب دیده به دلیل پژمردگی و خشک شدن قادر به ادامه رشد نیستند و در همان آغاز فصل مرگ بوته های جوان را باعث می گردند.

چرخه زندگی کرم طوقه بر

• کرم طوقه بر Agrotis segetum: این آفت زمستان را به صورت لارو کامل در عمق ۱۰ تا ۲۵ سانتیمتری خاک سپری می کند. در اوایل بهار، لاروهای کامل از عمق به سطح خاک می آیند و سپس تبدیل به شفیره می شوند. حشرات کامل پس از ۲ تا ۳ هفته و در مواردی در هفته 4 ظاهر می گردند. این حشره، گونه ای است شب فعال، و تمام فعالیتهای زیستی خود اعم از جفتگیری و تخم ریزی را در شب انجام می دهد. تخم ها پس از ۴ تا ۵ روز تفریخ و لاروهای سن یک حاصله شروع به تغذیه از برگ های تازه و جوان گیاهان میزبان می کنند. لاروها پس از اولین پوست اندازی و وارد شدن به سن ۲، در سطح خاک می افتند و خود را برای تغذیه به طوقه گیاهان میزبان می رسانند. لاروها پس از تکمیل رشد و قبل از تبدیل شدن شفیره، در عمق ۵ تا  ۷ سانتیمتری خاک، لانه ای ایجاد می کنند و سپس درون آن تبدیل به شفیره شده که پس از سپری شدن این مدت، حشرات کامل نسل دوم ظاهر می شوند. خسارت مستقیم این آفت ناشی از تغذیه لاروها از طوقه و ریشه بوده که منجر به قطع شدن طوقه پژمرده و خشک شدن بوته های جوان می گردد.
• کرم طوقه بر Agrotis ipsilon: این گونه، حشرات مهاجر فصلی هستند که در پاییز برای فرار از سرمای شدید به سمت جنوب حرکت می کنند و در بهار برای فرار از هوای بسیار گرم به شمال سفر می کنند. بنابراین، تغییرات در دوره گرمایی و همچنین دوره نوری ممکن است بر شروع الگوهای مهاجرت در این گونه تأثیر بگذارد. قبل از مهاجرت به سمت جنوب در پاییز، سیستم تولید مثل در ماده ها و نرها برای جلوگیری از جفت شدن قبل از زمستان غیر فعال می شود. اگرچه در بهار و اوایل تابستان، قبل از مهاجرت به شمال، ماده‌ها بلافاصله پس از غیر فعال شدن، فرمون‌های جنسی آزاد می‌کنند. در یک مطالعه، پروانه های ماده جمع آوری شده از اواخر آوریل تا اوایل ماه مه 100٪ جفت گیری می کنند.

مورفولوژی

1 – کرم طوقه بر A. segetum

اندازه و رنگ شبپره ها متنوع است. جنس نر و ماده آن به خوبی قابل تشخیص است.

تخم

تخم ها به شکل نیم کروی، با قاعده مسطح و قسمت بالایی کم و بیش گنبدی شکل هستند که طرفین جانبی آنها دارای خطوط و تزئینات خارجی است.تخم ها ابتدا شیری رنگ بوده ولی به تدریج روی آنها نقش و نگار قهوه ای رنگی ایجاد می شود، گرد و به قطر 0.5 میلی متر که به صورت دسته ای یا انفرادی گذاشته می شوند و اغلب تعدادشان 500 تا 800 عدد نیز می رسد.

تخم ها را بر روی بقایای گیاهی، بر روی زمین و در سمت پایین برگ های علف های هرز مجاور سطح خاک می گذارند یا به صورت روزت در هم می ریزند.

رشد و نمو تخمها 3 (در دمای 30-29 درجه سانتیگراد) تا 24 روز (در دمای 12-10 درجه سانتیگراد) طول می کشد.

 لارو

رنگ لاروها بسیار متغیر بوده و از خاکی تا خاکستری و حتی سیاه دیده می شود. لاروها در حالت رشدکامل قطور به شکل خمیده، و به طول 45-55 میلیمتر، همچنین در سطح پشتی بدن روی هر حلقه بدن لاروها خال های سیاه زگیل مانند وجود دارد.

شفیره

خرمایی رنگ و درون لانه گلی که لارو سن آخر در خاک ایجاد میکند تشکیل می گردند. انتهای بدن شفیره ها مجهز به خارهایی هست که با چشم غیر مسلح میتوان مشاهده نمود.

حشره کامل

شب پره ی نسبتا بزرگی با بال های باز حدود ۴۰ میلیمتر طول دارند. بال های جلویی به رنگ زرد متمایل به قهوه ای تا خاکستری تیره بوده و در روی هر یک از آنها ۳ لکه مشخص شامل قاعده ای مثلثی، میانی گرد و انتهایی لوبیایی شکل قابل مشاهده است. بالهای عقبی به رنگ سفید (در نرها) یا خاکستری (در ماده ها) با رگبال های مشخص بوده و حاشیه پایینی بال ها دارای یک نوار سیاه باریک و اطراف بالها ریشک های بلند قابل مشاهده است.

2 – کرم طوقه بر Agrotis ipsilon

تخم

مرحله تخمگذاری در این گونه حدود 3 تا 6 روز طول می کشد. ماده ها تخم ها را به صورت خوشه ای روی برگ های کم ارتفاع قرار می دهند. اگر گیاهان میزبان در دسترس نباشند، ماده ها روی بقایای گیاهی تخم گذاری می کنند. با این حال، آنها روی خاک لخت تخم نمی گذارند. ماده ها می توانند تخم ها را به صورت جداگانه یا در گروه های حداکثر 1200 تا 1900 تخم بگذارند.تخم های تقریبا کروی در ابتدا سفید هستند اما با افزایش سن قهوه ای می شوند.

لارو

مرحله لاروی 20-40 روز طول می کشد. 5 تا 9 سن دارند. بدن لارو از 3.5 میلی متر تا حداکثر 55 میلی متر رشد می کند. رشد لارو در دمای 27 درجه سانتیگراد بهینه می شود و سنین 1 تا 5 در رطوبت های بالاتر موفق تر هستند. در سن چهارم، لارو به نور حساس می شود و بیشتر نور روز را در زیر زمین می گذراند. در این مرحله خسارت لاروها به بافت گیاهی زیر خاک زیاد است.

رنگ لارو می تواند از خاکستری روشن یا قهوه ای خاکستری تا سیاه متغیر باشد. سمت شکمی معمولاً روشن تر است و این گونه نوار پشتی ندارد. تمام بدن با دانه ها پوشیده شده و سر دارای نقاط تیره زیادی است.

شفیره

مرحله شفیرگی 12 تا 20 روز طول می کشد. این گونه در زیر خاک تقریباً 3-12 میلی متر زیر سطح شفیره می شود.

به نظر می رسد شفیره ها قهوه ای تیره و 17-12 میلی متر طول و 5-6 میلی متر عرض دارند.

حشره بالغ

یک نسل کامل از تخم تا بزرگسال 35 تا 60 روز طول می کشد. دوره پیش تخم گذاری حشرات ماده 7 تا 10 روز طول می کشد.

طول بال های حشره بالغ 40 تا 55 میلی متر است. بال‌های جلو قهوه‌ای تیره است و ناحیه دیستال دارای نوار نامنظم روشن و علامت خط تیره سیاه است. بالهای عقبی مایل به سفید متمایل به خاکستری و دارای رگه های تیره تری هستند.

اهمیت اقتصادی

بیشترین خسارت کرم طوقه بر .Agrotis spp به پنبه، گوجه فرنگی، ذرت، حبوبات غلات، تنباکو، آفتابگردان، چغندر قند و غلات زمستانه در طی نسل اول رشد آفت وارد می شود. این می تواند باعث آسیب به سویا، نخود، کدو تنبل، کدو، سیب زمینی، سبزیجات، گیاه روغن کرچک، کنف، جوت شود.

خسارت بر روی انگور، چای، نهال گونه های درختکاری مشاهده شده است. در دهه‌های گذشته میزان آسیب شب پره طوقه بر به طور قابل توجهی کاهش یافته است. آستانه اقتصادی خسارت این آفت 2-3 لارو در متر مربع در بوته گندم زمستانه، 0.5-2 لارو در متر مربع در ذرت، 1-2 لارو در متر مربع در چغندرقند، 1.5-2 لارو در

متر مربع در پنبه، 0.5-1 لارو در هر بوته کلم است.

روشهای کنترل کرم طوقه بر

۱-روشهای پایش و ردیابی 

نظارت منسجم بر مزارع و بررسی مراحل رشدی آفت بسیار اهمیت دارد میتوان از تله های فرمونی و نوری ، جهت ردیابی و تایین تراکم جمعیت و تعیین زمان مناسب مبارزه استفاده نمود.

۲-کنترل زراعی و بهداشت گیاهی 

با شناخت نحوه ی زمستان گذران آفت بصورت لارو کامل در عمق حدود ۱۰ سانتی متری خاک )، اجرای عملیات زراعی پس از برداشت محصول شامل شخم عمیق جهت از بین بردن یا کاهش ذخیره زمستانه آفت و یخ آب زمستانه پس از شخم و نابود کردن بقایای گیاهی و وجین علفهای هرز و دیسک چند هفته قبل از کشت در جلوگیری از تخم ریزی حشرات بالغ و یا حذف منابع غذایی لاروها بسیار موثر است. هراکش نمودن مزرعه از آنجایی که این آفت در بیشتر موارد نمیتواند به بوته های با ریشه قوی خسارت جدی وارد کند توصیه میگردد زدن کولتیواتور در انهدام علفهای هرز و همچنین کاهش جمعیت لاروهایی که در کنار بوته ها مخفی شده موثر است.

۳-کنترل بیولوژیکی 

حمایت از دشمنان طبیعی شامل بر حشرات شکارچی مانند بالتوریها و سوسکهای کارابیده در تقلیل جمعیت آفت بسیار موثر است.

۴-کنترل غیر شیمیایی 

شکار حشرات آفت با استفاده از تله های نوری و فرمونی به منظور شکار جمعی آنها و اطلاع از تراکم جمعیت و همچنین ایجاد اختلال در جفتگیری حشرات بالغ در کاهش جمعیت آفت بسیار کارامد ‌و موثر است.

• تله‌های فرمونی. برای شناسایی شب پره های بالغ که پرواز میکنند از تله های فرمونی استفاده کنید و اقدامات به موقع برای کاهش تخم‌گذاری و رشد لارو انجام دهید. تله های سفید و زرد موثرتر از تله های سبز هستند. در هر 3 هکتار از یک تله فرمونی استفاده کنید.
• تله های حاوی طعمه مسموم می توانند توزیع لاروهای پنهان شده در خاک را – قبل از ظهور نهال ها از خاک تشخیص دهند. پس از جوانه زنی گیاه از خاک، تله های طعمه جذابیت کمتری خواهند داشت (و کمتر موثر هستند). تله های حاوی طعمه، قبل از وقوع آسیب، نشان می دهند که آفت در کجا پنهان شده است. معمولا از تله مک فیل و سطلی استفاده می شود که در خاک قرار داده می شوند و قسمت بالایی هم سطح با خاک می باشد. ظروف با مواد گیاهی تازه یا سبوس طعمه گذاری می شوند تا کرم طوقه بر را جذب کنند.

۵-کنترل شیمیایی 

با توجه به نمونه برداریهای صورت گرفته و بررسی پیک شکار تله ها و دمای موثر روزانه و فنولوژی گیاه زمان مبارزه اعلام می گردد. چنانچه ۳۶ درصد بوته های جوان علائم خسارت را نشان داده و لاروهای آفت مشاهده گردند به ازای هر ۱۰۰ بوته به طور متوسط ۱۰ تا ۱۲ عدد لارو وجود داشته باشد) سم پاشی با حشره کش دیازینون 60 EC به میزان ۱-۱.۵ لیتر در هکتار باید توجه نمود که محلولپاشی و طعمه گذای در بعد از ظهر و غروب صورت گیرد تهیه ی طعمه مسموم ٤ تا ٥ درصد برای مبارزه زمستانه که لارو ها درشت هستند توصیه می شود.

در نهایت، برای کنترل کرم طوقه‌بر و جلوگیری از خسارات احتمالی، مهم است که از ترکیبی از روش‌های فیزیکی، محیطی و شیمیایی استفاده کنید. همچنین، مشاوره با کارشناسان محلی در زمینه کنترل آفات و استفاده از روش‌های مناسب برای منطقه خودتان توصیه می‌شود.

اطلاعات مفید در مورد کرم های طوقه بر و روش کنترل آنها در هنگام کنترل هر آفت و به خصوص کرم طوقه بر بهتر است که از زیست شناسی آن آگاه شویم. چرخه زندگی آنها را بدانیم و رفتار آنها را بشناسیم.