مدیریت و کنترل بیولوژیک کرم سیب (Codling moth)

کرم سیب، Cydia pomonella، آفت جهانی سیب و گلابی است. روش‌های کنترل سنتی این آفت عمدتاً بر اساس حشره‌کش‌های شیمیایی هستند. نگرانی در مورد ایمنی، اثرات زیست محیطی و پایداری آفت کش های سنتتیک، باغداران را به توسعه و استفاده از روش های کنترل بیولوژیک در استراتژی مدیریت یکپارچه آفات (IPM) را ترغیب می کند. دشمنان طبیعی (حشره پاتوژن ها، شکارچیان و پارازیتوئیدها) و استفاده از آنها به عنوان عوامل کنترل بیولوژیکی نقش کلیدی در IPM دارند. در این مقاله، نحوه کنترل بیولوژیکی کرم سیب شرح می دهیم و ادغام آن با سایر روش های کنترل آفت کرم سیب را مورد بحث قرار می دهیم.

کرم سیب آفت جهانی درختان میوه

کرم سیب در آسیای صغیر منشا گرفته است اما بیش از 200 سال است که آفت اصلی سیب و گلابی در آمریکای شمالی بوده است. به استثنای ژاپن و بخشی از سرزمین اصلی آسیا، در هر جایی که سیب در سراسر مناطق معتدل جهان رشد می کند، یافت می شود.

کرم سیب (colding moth) یک آفت کلیدی در سراسر جهان و کشورمان ایران محسوب می شود. این آفت به درختان میوه دانه دار از جمله سیب، گلابی، به، گردو و گیاهان هسته دار حمله می کند.

کرم سیب به عنوان یکی از رایج ترین حشرات آفت درختان میوه سردسیري است که اگر به موقع کنترل نشود، شدت خسارت آن بالا می رود و اگر کنترل نشود می تواند حتی تا 90 درصد محصول را از بین ببرد.

زیان اقتصادی کرم سیب، در تولید میوه مشهود است. کرم سیب منجر به ریزش زودرس میوه می شود. کرم خوردگی بازارپسندی و کیفیت انبارداری میوه سیب را بسیار کاهش می دهد و باعث کاهش شدید عملکرد و کیفیت محصول می گردد.

شب پره کرم سیب در ایران در وهله اول روی درخت سیب و سپس گلابی و به خسارت وارد می کند. اگر آفت در ابتدای رشد میوه حمله کند، منجر به ریزش چشمگیر میوه های آلوده می شود و در نتیجه تناژ محصول بسیار کاهش می یابد. اگر در اواخر رشد میوه باشد، شکل ظاهری آن را از بین می برد و هیچکس سیب کرم خورده را خریداری نمی کند.

این آفت هرساله در ایران درختان میوه میزبان، به ویژه درختان سیب را با جمعیت چشمگیري مورد حمله قرار می دهد و خسارت آن از سطح زیان اقتصادي تجاوز می کند بنابراین این آفت به صورت آفت کلیدي مطرح شده است و کنترل تلفیقی آن همواره از اهداف باغداران بوده است.

گیاهان میزبان کرم سیب را بشناسید 

این شب پره، میوه سیب را ترجیح می دهد اما به گلابی، زالزالک، هلو، بادام، گردو، آلو ژاپنی و حتی گیاه ذرت نیز حمله می کند. میوه های کوچک درختان گلابی به دلیل سختی‌شان در برابر حمله کرم سیب، مقاومت طبیعی از خود نشان می دهند. با این حال، گلابی می‌تواند در اواخر تابستان و به محض بالغ شدن به شدت آلوده شود.

هجوم کرم سیب در میوه های هسته دار مانند زردآلو و گیلاس بسیار نادر است. اما اگر این درختان در مجاورت سیب یا گلابی باشند و البته شدت هجوم و جمعیت آفت زیاد باشد، می توانند میزبان این آفت باشند. با این حال، تا زمانی که درختان میوه سیب وجود داشته باشند، این شب پره تمایلی به تخمگذای روی درخت گیلاس یا زردآلو ندارد.

شناسایی کرم سیب 

برای اینکه بتوانیم کرم سیب را بهتر کنترل کنیم، ابتدا باید شکل و مراحل زندگی آن را بشناسیم.

تخم: 

تخم کرم سیب بیضی شکل (دیسکی)، مسطح و در اولین تخمگذاری تقریبا شفاف است. طول آن حدود 1.3 و عرض آن 0.9 میلی متر می باشد. تخم‌ها به‌صورت جداگانه روی برگ‌ها یا میوه‌ها گذاشته می‌شوند و یافتن آنها بسیار دشوار است. رنگ تخم ها ابتدا شفاف بوده و با رشد لارو داخل آن تیره می شود.

لارو: 

لارو تازه بیرون آمده حدود 2 تا 3 میلی متر طول دارد. سرش سیاه و بدنش سفید مایل به کرم-صورتی  است. لارو کامل 12 تا 20 میلی متر طول دارد، کپسول سر قهوه ای یا سیاه و محافظ قفسه سینه دارد. بدن معمولاً سفید مایل به کرم است اما در زمان بلوغ کمی صورتی می شود.

بر خلاف سایر لاروهای کاترپیلار، مانند کرم آلو (oriental fruit moth) و کرم سیب کوچک (lesser apple worm) که روی گوشت میوه را تغذیه می کنند. لارو این شب پره در گوشت نفوذ می کند تا به دانه ها برسد و از آنها تغذیه کند. لارو پس از تغذیه و هنگامی که بالغ می شود، از میوه خارج می شود و به دنبال مکانی سرپناه روی درخت یا در پایه درخت می گردد و پیله ای را به دور خود ایجاد می کند.

شفیره

شفیره کرم سیب قهوه ای و حدود 12 میلی متر طول دارد. شفیره در داخل پیله قرار دارد که توسط لارو بالغ روی درخت، زیر پوست یا در مکانی سرپوشیده در پایه درخت قرار دارد. شفیره های ماده معمولاض بلند و پهن تر از شفیره های نر هستند. این پیله جنس سختی دارد و شفیره را از باران و سایر عوامل خارجی محافظت می کند.

حشره کامل

شب پره بالغ کرم سیب حدود 12 تا 22 میلی متر طول دارد. بال رویی خاکستری با نوارهای خاکستری متناوب ظریف و رنگ روشن ترکیب می شوند.

نوک بال ها توسط یک تکه فلس های برنزی رنگ که در نور خورشید منعکس می شود، قرار دارند. پروانه هنگام استراحت بال های خود را مانند چادر روی بدن خود نگه می دارد.

زیست شناسی کرم سیب 

کرم سیب زمستان را به عنوان لارو سنین آخر در پیله می گذراند. لاروها در زیر پوست درخت، در بستر خاک در پایه درخت، در کنده های چوب می گذراند. همچنین ممکن در سیب های خراب که ممکن است پای درختان افتاده باشند، یافت شوند.

لاروهای زمستان گذران در اوایل بهار قبل از باز شدن شکوفه ها به شفیره تبدیل می شوند. اولین پروانه های بالغ در زمان شکوفه دهی کامل یعنی بعد از ریزش گلبرگ ها و وقتی دما به حدود 16 درجه سانتیگراد می رسد شروع به ظهور می کنند.

اوج ظهور معمولاً 17 تا 21 روز بعد است، اگرچه این به دمای محیط بستگی دارد. حشرات بالغ به مدت 6 یا 7 هفته به ظهور خود ادامه می دهند. شب پره ها بیشتر در غروب های گرم فعال هستند، اما در دمای کمتر از 15 درجه سانیگراد غیر فعال هستند.

پروانه ها ابتدا از شهد گل ها تغذیه کرده و در عرض یک روز پس از ظهور، جفت گیری و اقدام به تخم گذاری می کنند. تخم‌های نسل اول عمدتاً روی برگ‌ها گذاشته می‌شوند، اگرچه ممکن است برخی از آنها روی میوه‌ها نیز یافت شوند. تخم گذاری پروانه در مکانی انجام می شود که رطوبت و گرمای کافی برای رشد لارو وجود دارد. تخم ها 8 تا 14 روز بعد تفریخ می شوند.

لاروهایی که سر از تخم بیرون می آورند ابتدا مختصری از برگ ها تغذیه میکنند سپس از کناره ها وارد میوه های جوان می شوند. پوست را سوراخ می کنند و برای چند روز از گوشت میوه تغذیه می کنند، سپس به سمت هسته سیب حرکت می کنند و در آنجا از دانه ها و گوشت اطراف دانه ها تغذیه می کنند. در حین تغذیه، فضولات را از طریق سوراخ ایجاد شده به بیرون از سیب هدایت می کنند. این سوراخ به تدریج بزرگ می ‌شود و بخش زیادی از میوه را به اصطلاح کرم خورده می کند.

کرم سیب دارای پنج سن لاروی است. لاروها در عرض سه تا چهار هفته به طور کامل رشد می کنند. لارو سن آخر به دنبال مکانی برای پیله تنیدن، میوه را ترک می کند. لارو با استفاده از تارهای ابریشمی خود از شاخه ها آویزان می شود و به سمت زمین پایین می رود. همچنین اگر شرایط مهیا باشد، از تنه درخت به سمت پایین می خزند. فرایند جستجو برای مکان مناسب برای شفیره شده طولانی و انتخابی است.  برخی از آنها زیر پوست درخت، شکاف ها، مکان های خشک، گودال ها، انبار میوه، توده های خس و خاشاک و غیره پناه می گیرند.

بیشتر لاروها شفیره می شوند. لاروهاي نسل اول در مدت زمان کوتاهتري و معمولا کمتر از ده روز طول می کشد تا به شفیره تبدیل شوند. براي نسل دوم، حدود 2 تا 3 هفته طول می کشد. تفاوت در مدت زمان شفیره شدن بین شفیره هاي نسل اول و دوم به دلیل تغییر دما در طول فصل است. بین دما و مدت زمان شفیره شدن رابطه وجود دارد: دماي گرمتر مدت زمان را کوتاه می کند. بنابراین، لاروهاي نسل اول که در ماه هاي گرم تابستان ظاهر می شوند، مدت زمان شفیرگی کوتاه تري دارند. برخی از لاروهاي نسل دوم در زمستان شفیره می شوند و در بهار به عنوان شب پره هاي نسل اول ظاهر می شوند.

خسارت

هنگامی که لاروها از میوه تغذیه می کنند آسیب ایجاد می شود. دو نوع آسیب وجود دارد: نیش و ورود عمیق. نیش ها ورودی های کم عمقی هستند که در آن لارو در گوشت فرو می رود و سپس می میرد یا لارو برای مدت کوتاهی در مکانی تغذیه می کند سپس آن محل را رها می کند و به مکان دیگری می رود. در میوه‌های رسیده، سیب یا گلابی، حلقه‌ای به رنگ قرمز اغلب در اطراف یک ورودی یا نیش جدید تشکیل می‌شود.

ورود عمیق زمانی رخ می دهد که لارو گوشت میوه را سوراخ می کند و در نهایت به مرکز سیب یا گلابی می رسد جایی که عمدتاً از دانه ها تغذیه می کند. در ورود عمیق لاروهای جوان نسل اول ابتدا در زیر پوست میوه یک سوراخ کوچک درست می کنند. سپس از گوشت میوه تغذیه می کند تا خود را به مرکز میوه و دانه نزدیک می کند. این کانال اغلب با رنگ قهوه ای یا فضولات پر می شود.

در داخل میوه لارو، بخش زیادی از گوشت میوه را می خورد و به هسته های حمله می کند. دالان ایجاد شده پر از فضولات می شود و طعم و کیفیت میوه را تحت تاثیر قرار می دهد.

گاهی اوقات لارو قبل از تکمیل مرحله رشدي خود به میوه دیگري در همان نزدیکی و یا در تماس حمله می کند، بنابراین میوه هاي آسیب دیده تمایل به ریزش زودرس دارند. خسارت آفت به ویژه پس از ظهور نسل دوم لاروها می توانند جدي باشد.

نحوه کنترل و مدیریت کرم سیب 

به دستورالعمل اجرایی مدیریت و کنترل کرم سیب می رسیم. در ادامه ابتدا در مورد نحوه ردیابی و نمونه برداری با استفاده از تله فرمونی و همچنین نحوه تله گذای صحبت می کنیم. سپس روش کنترل بیولوژیک کرم سیب را شرح می دهیم.

ردیابی آفت با تله فرمونی 

از تله های فرمونی می توان برای نظارت بر فعالیت حشرات بالغ استفاده کرد. تله ها باید در مرحله رشد غنچه های گل سیب در باغ، زمانی که صورتی رنگ هستند، قرار گیرند. تله ها باید به طور مکرر مورد بررسی قرار گیرند تا زمانی که اولین پروانه شکار شود و سپس هر هفته پس از آن بررسی شود. قرار دادن و نگهداری تله برای به دست آوردن اطلاعات قابل اعتماد برای تصمیم گیری مدیریت بسیار مهم است.

تله ها باید در یک سوم بالای درخت در داخل تاج قرار داده شوند و مطمئن شوید که ورودی تله مسدود نشده است. انواع مختلفی از تله ها وجود دارد، اما رایج ترین تله مورد استفاده در دهه گذشته، تله دلتا است. این تله شکار موثر پروانه ها را فراهم می کند و از مواد بادوام ساخته شده است که شکل خود را در طول فصل حفظ می کند. در این تله‌ فرمونی یک صفحه با سطح چسبنده قرار داده می شود تا حشره بالغ به دام بیفتد.

برخی صفحات زیرین تله دلتا با مواد چسبنده پوشانده شده‌اند که برای حفظ اثربخشی آن در گرفتن پروانه‌ها باید هر چند وقت یکبار سرویس شوند و چسب ها هم زده شوند. سایر صفحات دارای چسب خشک هستند که نیازی به هم زدن ندارند. هر دو نوع صفحه چسبنده در صورت آلوده شدن به گرد و غبار یا سایر زباله ها باید تعویض شوند.

چندین طعمه مختلف وجود دارد که می‌توان از آنها برای نظارت بر فعالیت پروانه بالغ استفاده کرد. بیشتر باغ‌های سیب در ایران با فرمون های اختلال جفت‌گیری کنترل می شوند. در این باغ‌ها باید از یک لور فرمونی «high-load» یا یک لور حاوی فرمون به اضافه یک جزء غیر فرمون مانند استر گلابی استفاده شود. لور مورد استفاده در تله باید در فاصله زمانی توصیه شده جایگزین شود.

برای ارزیابی آسیب شب پره، میوه را در پایان نسل اول، در اوایل تیرماه و دوباره قبل از برداشت بررسی کنید. بازرسی بصری میوه با مشاهده نیمی از 30 تا 40 میوه از حداقل 40 درخت، یا در باغ های پر تراکم در 40 مکان، برای هر 10 هکتار توصیه می شود. بیشتر آسیب های میوه معمولاً در نیمه بالایی درختان رخ می دهد، بنابراین نمونه برداری از این منطقه حیاتی است.

برخی از پرورش دهندگان، به ویژه تولیدکنندگان ارگانیک، درختان را با به عنوان وسیله ای برای نظارت بر جمعیت و تراکم پروانه و به عنوان بخشی از یک برنامه کنترل استفاده می کنند. لاروهای بالغی که در جستجوی پناهگاهی برای تنیدن پیله به پایین درخت مهاجرت می کنند، وارد این نوارها می شوند. نوارها را می توان بعد از نسل اول یا بعد از برداشت، جمع آوری و بررسی کرد. اگر قصد تخمین جمعیت شب پره است، بستن 40 درخت در هر بلوک 10 هکتاری توصیه می شود. این روش در درختان جوان با پوست صاف بسیار کارآمدتر است. در درختان مسن تر، پوست باید صاف تراشیده شود و نوارها در ناحیه خراشیده شده وصل شوند تا جذب لاروها افزایش یابد.

استاندارد نصب تله هاي فرمونی در باغات سیب 

تله دلتا یا تله هاي بالی شکل براي ردیابی حشرات بالغ آفت توصیه می گردد و ارتفاع نصب تله در ارتفاع میانی کانوپی درختان است.

• در باغات سنتی ارتفاع تقریبی 5/1 متري از سطح زمین توصیه می شود
• تله باید به نحوي نصب گردد که دهانه تله در مسیر باد و عاري از شاخ و برگ باشد.
• تعداد تله مورد نیاز براي ردیابی حشرات بالغ شامل 3 تله در هر منطقه پیش آگاهی است
• فاصله تله ها از هم حداقل 100 متر و حداقل 50 متر از حاشیه باغ فاصله داشته باشد
• زمان نصب تله ها مصادف با باز شدن اولین گل هاي سیب و یا اولین شکوفه اي است که در باغات سیب باز می شود.
• فرمون ها هر 4 هفته یکبار تعویض شوند.
• فرمون ها کهنه در یک پلاستیک جداگانه انداخته و از باغ خارج گردند.
• از انداختن کپسول هاي فرمون قبلی در سطح باغ خودداري شود.

استفاده از روش درجه روز (Degree-Day) بری پیش آگاهی آفت

اما برای اینکه بتوانیم کنترل بیولوژیک موثری برای جلوگیری از حمله کرم سیب داشته باشیم باید، یک پیش آگاهی از جمعیت آفت داشته باشیم. یکی از این تکنیک ها استفاده از روش درجه روز است.

حشرات حیواناتی خونسرد هستند و بنابراین سرعت رشد آنها از تخم تا حشره بالغ به دمایی بستگی دارد که در معرض آن قرار می گیرند. مدل‌های درجه روز که رشد حشرات را به‌طور دقیق پیش‌بینی می‌کنند، برای چندین حشره از جمله کرم سیب استفاده شده است. از اوایل دهه 1980، مدل درجه روز شب پره برای زمان دقیق تر کاربردهای حشره کش استفاده شده است.

بر اساس بررسی هاي انجام شده براي کرم سیب آستانه دمایی پایینی رشد و نمو حدود 10 درجه سانتیگراد در نظر گرفته می شود و نیاز گرمایی مراحل رشدي براي جمعیت آفت در هر منطقه براساس مطالعات انجام شده تعیین و براي تعیین زمان مبارزه بکار گرفته می شوند.

نکات استفاده از روش درجه روز برای پیش آگاهی آفت

• نصب تله هاي فرمونی: موثرترین روش براي زمانبندي استفاده از حشره کشها، تله هاي فرمونی و محاسبه درجه روز است.
• تله گذاري به کشاورز اجازه می دهد بدانند که هر نسل یا پرواز آفت چه زمانی آغاز می شود.
• محاسبه درجه روز به آنها امکان می دهد بدانند که تخم گذاري چه زمانی رخ می دهد و نسل بعدي چه زمانی شروع به پرواز می کند.
• تعداد 3 تله فرمونی دلتا در هر ایستگاه پیش آگاهی براي این منظور توصیه می شود.

کنترل بیولوژیک کرم سیب 

کنترل آفت کرم سیب به روش بیولوژیک با چندین دشمن طبیعی امکان پذیر است، با این حال، تکیه بر آنها برای کاهش جمعیت این شب پره تا جایی که میزان خسارت را کاهش دهد، غیرعملی است. از طرفی استفاده از سموم شیمیایی و حشره کش های معمولی برای دشمنان طبیعی شب پره سمی هستند. در جایی که اختلال در جفت گیری یا حشره کش های با سمیت کمتر استفاده می شود، استفاده از دشمنان طبیعی، به ویژه انگل ها، می توانند در برنامه مدیریت آفات موثر واقع شوند.

Trichogramma sp  پارازیتوئید هستند که به تخم‌های شب پره حمله می‌کنند. این زنبورهای کوچک می توانند درصد بالایی از تخم ها را تحت شرایط مساعد انگلی کنند. انگل دیگری به نام Ascogaster quadridentate به عنوان یک کنترل بیولوژیکی برای پروانه کرم سیب قابل توجه می باشد. این زنبور تخم خود را در تخم پروانه کرم سیب قرار می دهد، و اجازه تفریخ تخم را نمی دهد.

اختلال در جفت گیری راحت ترین کنترل بیولوژیک کرم سیب

اختلال جفت گیری یک روش کنترل ساده و بیولوژیک برای کرم سیب است. برای این کار از فرومون‌های جنسی خاص استفاده می شود. در این تکنیک، در توانایی پروانه‌های نر در مکان‌یابی و جفت‌گیری با ماده‌ها اختلال ایجاد می شود و یا اینکه جفت گیری آنها را به تأخیر می‌اندازند و در نتیجه باعث کاهش جمعیت می گردد.

اصطلاح “اختلال جفت گیری” اغلب با این تکنیک کنترل همراه است. نشان داده شده است که اختلال در جفت گیری فرمون به میزان قابل توجهی میزان استفاده از حشره کش های مورد نیاز برای کنترل کرم سیب در باغ های سیب را کاهش می دهد.

انواع مختلفی از دیسپنسرها وجود دارد که برای ارائه و تحویل فرمون جنسی کرم سیب در باغات استفاده می شود. برای سال‌های متمادی، دیسپنسرهای رایج‌ترین سیستم تحویل فرمون بودند. با این حال، فن‌آوری‌های قطره‌کننده آئروسل به عنوان روشی برای تحویل فرمون کرم سیب در باغ‌ها رایج‌تر شده‌اند. دستگاه های فرومون باید قبل از اولین پرواز ب پره در بهار در باغ قرار داده شود.

تعداد دیسپنسرهای استفاده شده در هر منطقه به نوع محصول مورد استفاده بستگی دارد. محل قرارگیری دیسپنسرها باید در یک سوم بالایی تاج درخت باشد.

سخن آخر 

کرم سیب آفت اصلی درختان میوه در مناطق معتدل و سردسیر می باشد. این آفت با نفوذ به داخل میوه و کرم خوردگی سیب، کیفیت، طعم و بازارپسندی آن را از بین می برد. خسارت کرم سیب در اوایل رشد میوه باعث ریزش میوه از درخت می شود و محصول نهایی را با افت شدید مواجه می کند و ضرر اقتصادی فراوانی به باغدار وارد می کند. از اینرو مبارزه با این آفت باید به صورت جدی در دستور کار قرار گیرد.

روش های زیادی برای کنترل و مبارزه با کرم سیب وجود دارند. از کنترل شیمیایی گرفته تا کنترل زراعی و بیولوژیک که هر کدام مزایا و معایب خود را دارند. کنترل شیمیایی و استفاده از سموم به محیط زیست آسیب می زند و به تولید میوه های غیر ارگانیک و طعم بد میوه کمک می کند. ضمن اینکه هزینه های زیادی را به باغدار تحمیل می کند.

اما بهترین روش مبارزه با کرم سیب، کنترل بیولوژیک و استفاده از تله های فرمونی برای کنترل جمعیت کرم سیب است. در بالا روش کنترل بیولوژیک و ایجاد اختلال در جفت گیری این آفت شرح داده شد. به نکات و استاندارد استفاده از تله و فرمون و دیسپنسرها اشاره کردیم. شرکت زیست بانی پایا شما را به استفاده از روش کنترل بیولوژیک در کنترل با کرم سیب دعوت می کند. برای خرید تله فرمونی، فرومون جنسی و دیسپنسرها با قیمت مناسب با کارشناسان فروش ما تماس بگیرید.