توضیحات
سوسک کرگدنی یا شاخدار نارگیل
نام علمی: Oryctes rhinoceros
نام انگلیسی: The coconut rhinoceros beetle
راسته:Coleoptera
خانواده: Scarabaeidae
اهمیت اقتصادی
سوسک کرگدنی یا سوسک شاخدار نارگیل آفت اختصاصی گیاهان خانواده نخیلات هستند. نارگیل اصلى ترین میزبان براى این سوسک چوبخوار بوده و به گونه های دیگر نخل هم خسارت وارد میکند. در مزارع نارگیل و خرما، وجود تنها چند حشره بالغ در هر درخت میتواند باعث کاهش 10 تا 20 درصدی عملکرد شود. به همین دلیل در بسیاری از کشورها این آفت به عنوان یک تهدید قرنطینه‌ای و محدودکننده توسعه نخیلات شناخته می‌شود.
مناطق جغرافیایی
سوسک کرگدنی نارگیل آفت بومی آسیا در کشورهای هند و اندونزی میباشد. این آفت در جنوب و جنوب شرق آسیا، اقیانوسی، منطقه خلیج فارس، اردن، اسرائیل، یمن و مصرگزارش شده است. در دهه‌های اخیر این آفت از طریق جابجایی نهال‌های آلوده و بقایای گیاهی به بسیاری از کشورهای جزیره‌ای اقیانوس آرام مانند ساموآ، گوام و هاوایی نیز منتقل شده است. گسترش بین‌المللی این آفت به‌ویژه در مناطق گرمسیری باعث شده است که یکی از آفات مهاجم مهم در جهان شناخته شود. گزارش‌های جدید نشان می‌دهد که تغییرات اقلیمی و افزایش دما میتواند محدوده انتشار این سوسک را بیش از پیش گسترش دهد.
شکل شناسی سوسک کرگدنی یا شاخدار
- تخم: تخم ها به رنگ سفید مایل به زرد، به قطر 3 میلى متر و در ابتدا بیضى شکل و سپس تخم ها متورم میشوند و در عرض 13-11 روز تفریخ میگردند.
- لارو: لارو ها C شکل بوده و شیری سفید رنگ، دارای 3جفت پا و به طول حدود 100-60 میلیمتر میباشد. سر قرمز مایل قهوه ای تا قهوه ای تیره میباشد.
- پیش شفیره و شفیره: از لحاظ ظاهری تا حدودی شبیه به مرحله لاروی است، با این تفاوت که کوچکتر از سن آخر لاروی بوده و از نظر ظاهری چروکیده است. شفیره O. rhinoceros به رنگ زرد مایل به قهوه ای و طول آن به 50 میلیمتر میرسد.
- حشره کامل: طول حشره بالغ برابر با 60-35 میلیمتر و به رنگ قهوه اى تیره تا مشکی میباشد. سر حشره داراى یک شاخ برجسته و طول شاخ در حشره نر از ماده بلندتر است. حشره نر داراى قسمت پشتى-شکمى گرد است، در حالیکه قسمت پشتی-شکمی حشره ماده پرموتر میباشد.
نحوه خسارت سوسک کرگدنی یا شاخدار
لاروها، مرحله خسارتزاي این آفت هستند، اما بالغین نیز وارد بافتهای جوان برگ و خوشه شده و با تغذیه از برگ های جوان باز نشده و گل آذین به درخت آسیب وارد میکند. سوراخ هاي خروج بالغین و تونل هاي لاروي به دلیل تنشی که به گیاه وارد میکند و بلوکه شدن جریان آب و مواد غذایی، درختان را مستعد به نفوذ انواع پاتوژن ها میکند. زردشدگی، افتادگی و خشکیدگی برگ ها میتواند نشان دهنده آلودگی به سوسک ها باشد اثر نهایی آلودگی به این آفت عملکرد پائین درختان آفت زده هست. سوسک‌ها شب فعال هستند و به بالای نارگیل پرواز نموده و شروع به تونل زدن در تاج درختان میکنند و ممکن است در صورت وزش شدید باد نیز بشکند. یکی از نشانه‌های شاخص خسارت این آفت، ایجاد برش‌های V شکل در برگ‌های تازه باز شده است. همچنین حفره‌های ایجادشده توسط بالغین راه ورود قارچ‌ها و باکتری‌های بیماری‌زا را فراهم می‌سازد که میتواند پوسیدگی ثانویه ایجاد کند. خسارت شدید منجر به مرگ جوانه انتهایی و توقف کامل رشد درخت می‌شود که برای نخل‌های جوان بسیار خطرناک است.
زیست شناسی
حشره کامل به تاج درخت نارگیل و نخیلات، شاخه ها و گل های آسیب جدی می رساند. هنگامی که برگ ها باز می شوند، آسیب به صورت V شکل یا بادبزنی مشاهده میشوند. تخم ها همزمان زیر سطح مواد آلی مرطوب مانند خاک اره، کود، کمپوست و بقایای گیاهی، الیاف و یا در بالای زمین در تونل‌ها گذاشته میگردند. تخم ها پس از 8-12 روز تفریخ شده و لاروها سه سن لاروی دارند که دوره لاروی 80 تا 200 روز بسته به کیفیت جیره طول میکشد و سنین آخر تا 100 میلیمتر طول دارند. لارو سن آخر در محل تغذیه ایجاد سوراخی میکند که آن را با فضولات پوشانده و سپس شفیره می شود. مرحله شفیرگی 25-40 روز زمان میبرد. حشرات کامل به مدت 2-3 هفته در زمین مانده و سپس بیرون می آیند. حشرات نرحدود 5 ماه و ماده ها 9 ماه عمر کرده و حدود 50 تخم می گذارند. چرخه زندگی کامل این آفت بسته به شرایط محیطی 6 تا 9 ماه طول میکشد. رطوبت خاک و دمای محیط دو عامل کلیدی در سرعت رشد لارو و موفقیت شفیرگی هستند. در شرایط گرم و مرطوب جمعیت سوسک‌ها میتواند در مدت کوتاه چند برابر شود و باعث طغیان گردد
ردیابی و کنترل سوسک کرگدنی یا شاخدار
فرمون‌های جنسی در کنترل این آفت نقش مهمی دارند و به‌طور گسترده در تله‌گذاری و پایش جمعیت مورد استفاده قرار می‌گیرند. ترکیب فرمون با جاذب‌های غذایی، قدرت جلب‌کنندگی تله‌ها را افزایش داده و امکان شکار انبوه را فراهم می‌سازد. علاوه بر این، مدیریت تلفیقی شامل استفاده از تله‌ها، حذف و از بین بردن بقایای آلوده، شخم و نابودی لاروها در کود و مواد آلی، و بهره‌گیری از روش‌های بیولوژیک میتواند در کاهش جمعیت و کنترل پایدار آفت بسیار مؤثر باشد.
نوع و نحوه تله گذاری:
براي تعیین زمان دقیق اولین خروج حشرات کامل از تله هاي فرمونی سطلی سرخرطومی حنایی خرما و تله مولتی فانل پیشنهاد گردیده است.. به منظور افزایش جلب کنندگی و شکار انبوه سوسک شاخدار باید از میوه یا مغز درخت میزبان را به همراه فرمون در تله ها نصب نمود. هر ده روز یک بار مواد گیاهی باید تعویض شوند. محل نصب تله ها در ارتفاع بالاي تنه و نزدیک تاج درخت و یا روی زمین میباشد.
زمان نصب تله فرمونی براي شکار سوسک شاخدار اواسط تا اواخر اسفند می باشد.
تعداد تله جهت ردیابی: 2-1 تله در هکتار.
زمان بازدید: تله ها باید هر 7 تا 10 روز بازدید شوند.
زمان تعویض فرمون: کپسول فرومون هر 4-8 هفته یکبار باید تعویض شود.
شرایط نگهداری: در دمای زیر صفر در یخچال برای 2 سال نگهداری شود.
نقد و بررسی‌ها
هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.