فرمون سرخرطومی حنایی خرما

توضیحات

اهمیت اقتصادی

سوسک سرخرطومی حنایی خرما از آفات مهم درخت و نخیلات میباشد که در صورت عدم شناسایی به موقع درختان آلوده و کنترل این آفت می‌تواند موجب خسارات جبران ناپذیر روی نخیلات و حتی سبب مرگ درخت گردد. این آفت نه تنها تهدید جدی برای باردهی محصول خرما است،  بلکه تا 5 درصد درختان خرما در منطقه خاورمیانه را  آلوده کرده است. سوسک سرخرطومی حنایی از ۱۹ گونه متعلق به ۱۵ جنس مختلف نخیلات گزارش شده که بیشترین خسارت روی رقم مضافتی دیده شده است. مهمترین میزبان‌ این آفت:  خرما در منطقه خاورمیانه،  نارگیل در جنوب و جنوب شرقی آسیا، نخل جزایر قناری(Phoenix canariensis) در اروپا و نخل های زینتی را شامل میشود.

مناطق جغرافیایی

این آفت از کشورهای حاشـیه جنـوبی خلـیج فـارس، ایران، عربـستان، عـراق، هندوستان و پاکستان و غیره گزارش شده است.  خسارت آفت سرخرطومی حنایی اولین بار در سال ۱۳۶۹ از شهرستان سراوان-سیستان و بلوچستان در ایران گزارش شده و در حال حاضر جزو آفات قرنطینه ای داخل کشور بوده است. در ایران در حال حاضر از استان های سیستان و بلوچستان، کرمان، هرمزگان و فارس مشاهده شده است. سوسک سرخرطومی حنایی از طریق ورود پاجوش های آلوده خرما از حوزه خلیج فارس وارد ایران شده است. اراضی زیر کشت درختان خرما و نخیلات حدود ۲۹۰۰۰ هکتار در ۱۳ شهرستان جنوبی کشور است.

شکل شناسی سوسک سرخرطومی حنایی خرما

تخم

تخم سرخرطومی حنایی بیضی شکل، کشیده بطول حدود 0.9-2 میلیمتر و به رنگ سفید- شیری است.

لارو

لارو بزرگ، درشت و بدون پا، بدن سفید شیری مایل به زرد رنگ و کپسول سر قهوه ای مایل به قرمز که در صورت رشد حداکثری بطول ۵۰ میلیمتر میرسد. بدن لارو از ۱۳ بند تشکیل، قطعات دهانی آن کاملا توسعه یافته و کیتینی است. دوره لاروی ۱۰۵ -۲۵ روز بطول می انجامد.

شفيره

شفیره به رنگ شکلاتی مایل به قهوه ای بوده و داخل پیله ای از الیاف درختان خرما در درون تنه درخت، تشکیل میگردد. ابعاد شفیره بطول ۵۰ تا ۵۹ میلیمتر میباشد. شفیره‌ها در ابتدا کرمی رنگ ولی بتدریج قهوه‌ای شده، سطح شفیره براق و شبکه شیاری در روی بدن آنها مشاهده میشود. طول دوره شفیرگی 21-30 روز می باشد.

حشره کامل

حشرات کامل به رنگ قرمز مایل به قهوه ای یا حنایی تا قهوه ای تیره و به طول ۳۰ تا ۳۵ میلیمتر می باشد. پرونوتوم به رنگ قرمز حنائی و قسمت انتهایی دارای خرطوم بلند و خمیده است. سر و خرطوم یک سوم طول بدن را تشکیل داده، شاخک طویل از نوع زانویی (geniculate) و ۱۲ بندی است که در انتها به یک ماسوی ۳ بندی ختم شده و هنگام استراحت در داخل شیار روی خرطوم قرار می‌گیرند. طول دوره زندگی حشرات کامل نر بین ۷۳-۵۴ روز و حشرات ماده بین ۹۰-۷۱ روز می باشد.

 نحوه خسارت سرخرطومی حنایی خرما

خسارت اصلی این آفت توسط مرحله لاروی ایجاد میشود. لاروها ضمن تغذیه از بخش های آوندی، جوانه مرکزی، غلاف‌های تازه و لیفی نشده، کانال‌هایی در جهت مختلف در تنه ایجاد می کند. همچنین لاروها از بافت دمبرگ تغذیه کرده، در اثر تغذیه از دستجات آوندی درختان حالت تشنگی از خود نشان داده و در نهایت باعث خشک شدن تاج درخت و افتادن درختان آلوده می‌گردند.

از علائم تشخیص این آفت میتوان به خروج شیره قهوه ای رنگ، بوی ترشیدگی و صدای تغذیه لاروها در داخل تنه اشاره نمود. لاروها از بافت های نرم و آبدار تغذیه کرده و تمام مواد فیبری را بیرون می فرستند. خسارت لارو منجر به زرد شدن، خشکیدگی و خمیدگی جوانه مرکزی و تاج درخت، خالی شدن تنه درخت و خشک شدن کامل درخت و در نهایت افتادن درختان آلوده، میگردد.

زیست شناسی

حشرات کامل سرخرطومی حنایی در روز و اوایل شب فعال بود و قادرند تا مسافت های طولانی پرواز کنند. حشرات کامل سرخرطومی حنایی خرما در طول عمر خود چندین بار جفت‌گیری کرده و حشرات ماده در شرایط طبیعی ۱۶۸ -۳۰ عدد (بطور متوسط 70تا) تخم گذاشته و تخم ریزی تدریجی انجام می گردد. حشره ماده روی زخم‌های که بواسطه آفات چوبخوار در تنه جوش‌ها و یا زخم‌هایی حاصل از قطع پاجوش و هرس روی نخیلات ایجاد شده، در داخل بافت نرم در قاعده برگ ها و دمبرگ‌ها تخم ریزی می‌نماید. تخم بعد از 3 روز تفریخ شده و لاروها خارج میشوند. لاروهای سنین آخر، با استفاده از الیاف و مواد خورده شده در پشت دمبرگ‌ها و سوراخ‌های ایجاد شده در تنه، پیله‌ای محکم به دور خود تنیده و تبدیل به شفیره می شود. بوی گیاه میزبان بعنوان کایرومون یا جلب کننده عمل کرده و باعث جلب حشرات کامل سرخرطومی حنایی به سمت درختان می‌شود. نسل های این آفت دارای همپوشانی هستند و در طول سال میتواند مراحل مختلف زندگی آفت را مشاهده نمود.  این آفت حداکثر ۲ نسل کامل و یک نسل ناقص در سال ایجاد میکند.

 ردیابی و کنترل سرخرطومی حنایی خرما

استفاده از فرومون های تجمعی و فرمون تجمعی با کایرومون برای تعیین زمان دقیق ظهور حشره کامل و اقدامات کنترلی مناسب توصیه شده است.

نوع و نحوه تله گذاری:

تله های سطلی سرخرطومی حنایی خرما و مولتی فانل جهت ردیابی و شکار انبوه این آفت در هکتار توصیه میگردد. تله های فرمونی روی زمین یا چسبیده به ساقه درخت خرما در ارتفاع 1.5 متری به همراه 1-1.5 کیلوگرم مغز درخت خرما یا 1 کیلوگرم میوه درخت خرما (بعنوان کایرومون) به همراه فرمون نصب گردد. استفاده از پنیر یا میوه خرما به همراه فرمون منجر به ایجاد اثر سینرژیستی و افزایش کارآیی تله فرمونی می گردد.

تعداد تله جهت ردیابی: 1-5 تله در هکتار

زمان بازدید: تله ها باید هر 7 تا 10 روز بازدید شوند.

زمان تعویض فرمون:  کپسول فرومون هر 8-4 هفته یکبار تعویض شود.

شرایط نگهداری: در دمای زیر صفر در یخچال برای 2 سال نگهداری شود.