فرمون مگس گیلاس

توضیحات

مگس گیلاس

نام انگلیسی : Cherry fruit flay

نام علمی: Rhagoletis Cerasi Loew

راسته: Diptera

خانواده: Tephritidae

اهمیت اقتصادی

مگس گیلاس Rhagoletis Cerasi  یکی از مهم‌ترین آفات اختصاصی درختان میوه هسته‌دار به ویژه گیلاس و آلبالو در ایران است. مگسهاي خانواده Tephritidae داراي 4000 گونه و 500 جنس با انتشار جهانی هستند. مگسهاي جنس Rhagoletis شامل 65 گونه بوده که اکثر آنها داراي گیاهان میزبان بهم مرتبط هستند. مگس گیلاس یکی از مخرب‌ترین و مهم‌ترین آفات اختصاصی درختان میوه هسته‌دار، به‌ویژه درختان گیلاس و آلبالو به‌شمار می‌رود. میزان خسارتی که این حشره وارد می‌کند، قابل توجه و در مواردی بسیار شدید است و از نظر اقتصادی، منجر به کاهش قابل‌ملاحظه‌ایدر بازدهی تولید میوه‌های گیلاس می‌شود. این آفت بیشترین آسیب را به ارقام دیررس گیلاس وارد می‌نماید، زیرا زمان فعالیت آفت با مرحله رسیدگی این ارقام هم‌پوشانی دارد. در صورت عدم کنترل مؤثر و به‌موقع، این آفت می‌تواند تا ۸۰ درصد محصول نهایی را از بین ببرد که این موضوع زیان‌بار و بحرانیتلقی می‌شود.

مناطق جغرافیایی

خسارت ناشی از مگس گیلاس در بیشتر نواحی میوه‌خیز کشور ایران مشاهده شده است و در برخی مناطق و در سال‌هایی خاص، میزان آسیب‌رسانی آن به‌شدت بالا و چشمگیر گزارش شده است. عمده مناطق انتشار این آفت در ایران شامل  استانهاي تهران، البرز، شيراز، اصفهان، آذربایجانشرقي، آذربایجان غربي،  خراسان رضوي و شمالي ميباشد. این حشره در سراسر قاره های اروپا و آمریکا، همچنين مناطق معتدل آسياامانند قزاقستان و تاجيکستان نیز پراكنده است.

گیاهان میزبان

گياهان ميزبان آفت مگس گيلاس، عمدتاً متعلق به جنس Prunus از خانواده Rosaceae و زرشک با نام علمي Berberis vulgaris از خانواده Berberidaceae ميباشند. ميزبانهاي این حشره در اكثر مناطق ایران، ميوه گيلاس (P. avium) و آلبالو (P. ceracus) ميباشد . برخی ارقام گیلاس دارای مقاومت نسبی در برابر تخم‌گذاری هستند. این مقاومت می‌تواند ناشی از ضخامت پوست میوه، ترکیبات شیمیایی بازدارنده (مثل فنل‌ها و تانن‌ها) و یا ترشح ترکیبات آلی فراری باشد که فعالیت حشرات ماده را کاهش می‌دهد.

شکل شناسی مگس گیلاس

تخم

تخم مگس گیلاس به شکل بیضوی بوده، رنگ آن سفید متمایل به زرد است و اندازه‌ای در حدود ۲ میلی‌متر دارد. هر حشره ماده قادر است بین ۷۰ تا ۱۰۰ عدد تخم درون میوه بگذارد.

لارو

لارو این حشره به رنگ سفید یا کرم‌فام بوده و قسمت جلویی بدن آن نسبتاً باریک و دارای قطعات دهانی تیره‌رنگ است. این لاروها فاقد پا بوده و بدن آن‌ها در ناحیه سر شکل مخروطی و در انتهای بدن صاف می‌باشد. مگس گیلاس در مرحله لاروی دارای سه سن تکاملی است و لارو سن سوم یا نهایی به طول تقریبی ۸ میلی‌متر می‌رسد.

شفیره

شفیره‌ها به شکل استوانه‌ای و به رنگ قهوه‌ای روشن یا مایل به زرد بوده و طول آن‌ها بین ۳ تا ۵ میلی‌متر متغیر است.

حشرات کامل (بالغ)

حشره بالغ به رنگ قهوه‌ای تیره تا سیاه مات دیده می‌شود. بخش پشتی سینه (ترونوتوم) در ناحیه انتهایی رنگ زرد دارد. در گونه‌های خاصی از این آفت، مانند گونه R. cingulata چهار نوار عرضی سفیدرنگ روی شکم وجود دارد که به‌عنوان یک شاخص تشخیصی قابل استفاده است. اما در گونه R. cerasi این نوارها قابل مشاهده نیستند. بال‌های این حشره شفاف بوده ولی روی آن‌ها چهار نوار موج‌دار به رنگ دودی یا خاکستری دیده می‌شود که به‌طور کلی، شکل عدد ۱۱۸ را روی بال‌ها تداعی می‌کند. پاها و شاخک‌ها نیز در این گونه زردرنگ هستند. حشره ماده دارای یک تخم‌ریز کشیده و نوک‌تیز در انتهای بدن خود است که به‌وسیله آن تخم‌ها را در بافت میوه نفوذ داده و قرار می‌دهد.

نحوه خسارت مگس گیلاس

لاروهای مگس گیلاس با نفوذ مستقیم به داخل میوه، از بافت گوشتی میوه تغذیه کرده و همزمان فضولات خود را درون آن باقی می‌گذارند. لاروهای مگس گیلاس با تغذیه مستقیم از بافت گوشتی میوه، باعث کاهش محتوای قند و اسید میوه و افزایش میزان تخریب سلول‌ها می‌شوند. همچنین فعالیت میکروارگانیسم‌های فرصت‌طلب در محل تغذیه لارو، فرایند فساد میوه را تسریع می‌کند. این موضوع از لحاظ انبارداری و صادرات میوه اهمیت دارد. این فرایند منجر به تخریب بافت داخلی میوه و در نتیجه لهیدگی، نرم‌شدگی و فساد میوه در ناحیه آلوده می‌گردد. در برخی ارقام گیلاس به‌ویژه ارقام درشت و تجاری نظیر “تکدانه”، علائم کرم‌خوردگی فقط از طریق شکافتن میوه قابل تشخیصاست، چرا که ظاهر میوه تغییر محسوسی ندارد.

زیست شناسی مگس گیلاس

این آفت زمستان را به‌صورت شفیره‌هایی با رنگ قهوه‌ای و شکل بیضی درون خاک سپری می‌کند. طول این شفیره‌ها در حدود ۴ تا ۶ میلی‌متر است. ظهور حشرات کامل از اواسط تا اواخر بهار، همزمان با شروع آبدار شدن میوه‌ها اتفاق می‌افتد.

پس از خروج از خاک، حشرات کامل از مایعات گیاهی و شیره گیاهان تغذیه کرده و سپس وارد مرحله جفت‌گیری و تخم‌گذاری در داخل میوه‌های نارس می‌شوند.

برخلاف مگس میوه مدیترانه‌ای، که معمولاً فقط یک لارو در هر میوه مشاهده می‌شود، در مورد مگس گیلاس ممکن است چندین لارو درون یک میوه دیده شوند که دلیل آن تخم‌گذاری چندین حشره ماده در یک میوه واحد است. مگس گیلاس دارای ترجیح قوی برای میوه‌های نارس و تازه است و انتخاب محل تخم‌گذاری تحت تأثیر رنگ، اندازه و ترکیبات شیمیایی سطح میوه قرار می‌گیرد. ترکیبات فرار سطح میوهنقش مهمی در جذب حشرات ماده دارند. تحقیقات نشان داده است که حضور اسیدهای آلی و قندهای محلول در میوه باعث افزایش فعالیت تخم‌گذاری می‌شود.

مدت زمان تغذیه لاروها کوتاه بوده و معمولاً کمتر از ۲۰ روز به طول می‌انجامد. پس از آن، لاروها میوه را ترک کرده و برای شفیره شدن به خاک وارد می‌شوند. این آفت دارای تنها یک نسل در سال می‌باشد

حشرات بالغ مگس گیلاس به رنگ زرد بسیار جلب می‌شوند. به همین دلیل، استفاده از تله‌های فرمونی و کارت‌های زرد چسبنده روش مؤثری برای شناسایی و پایش حضور آفت به‌حساب می‌آید. برای کاهش میزان خسارت در ارقام دیررس، نصب به‌موقع کارت زرد رنگ پیش از تغییر رنگ میوه‌ها می‌تواند تا ۵۰ درصد از شدت آسیب جلوگیری نماید.

ردیابی و کنترل مگس میوه گیلاس

حشرات بالغ به رنگ زرد جذب می‌شوند و استفاده از تله‌های فرمونی و کارت‌های زرد چسبنده مؤثر است. نصب به‌موقع کارت‌های زرد پیش از تغییر رنگ میوه می‌تواند تا ۵۰٪ خسارت را کاهش دهد.

تله‌و نوع تله گذاری:

• تله دلتا، تله سراترپ، تله مکفیل و کارت زرد چسبنده به‌عنوان مؤثرترین ابزارهای پایش شناخته می‌شوند.
• بهترین محل نصب تله‌ها در ارتفاع ۱.۵ تا ۲ متری از سطح زمین، زیر سایه‌انداز درخت و در ضلع جنوبی است؛ چرا که در این موقعیت‌ها، تله‌ها در دید مستقیم حشرات قرار دارند.
• سطح چسبنده باید عاری از برگ، گرد و غبار، یا سایر موانع فیزیکی باشد و به‌طور مرتب بازبینی و پاک‌سازی گردد.

تعداد تله جهت ردیابی:1-5  تله در هکتار

زمان بازدید: تله ها باید هر 7 تا 10 روز بازدید شوند.

زمان تعویض فرمون: هر 3-4 هفته یکبار نیز باید تعویض شوند.

شرایط نگهداری: در دمای زیر صفر در یخچال برای 2 سال نگهداری شود.