اندازه و رنگ تله‌های فرومونی بر شکار کرم خراط تاثیری دارد؟

کرم خراط، Zeuzera pyrina (Lepidoptera: Cossidae)، یکی از آفات جدی درختان گردو و سیب در ایران محسوب می‌شود. کرم خراط، که به نام‌های پروانه فری، پروانه پلنگی یا پروانه چوب‌خوار نیز شناخته می‌شود، یکی از مهم‌ترین آفات درختان میوه و جنگلی در ایران است که بیش از ۱۵۰ گونه میزبان، از جمله گردو، سیب، گلابی، به، نارون و درختان غیرمثمر جنگلی را مورد حمله قرار می‌دهد. یکی از روش‌های مقابله با این آفت، شکار گسترده نرها با استفاده از تله‌های فرومونی است. در مطالعات صورت گرفته، ابعاد و رنگ تله‌ها، ترکیب آنها با تله‌های نوری و نوع تله در به دام انداختن آفات بررسی شدند. نتایج نشان داد که نوع، رنگ و اندازه تله‌ها و ترکیب آنها با تله‌های نورانی می‌تواند در افزایش کارآمدی تله‌های فرومونی در برنامه مدیریت تلفیقی آفات (IPM) مؤثر باشد.

گردو یکی از درختان میوه ارزشمند و حیاتی است که در مناطق متنوع جهان کشت و پرورش داده می‌شود. کرم خراط، یک آفت مخرب چوب‌خوار است که به عنوان مهم‌ترین آفت درختان گردو و میوه‌های دانه‌دار در خاورمیانه، شمال آفریقا و جنوب اروپا شناخته شده است. این آفت به بیش از ۱۵۰ گونه گیاهی از ۲۰ جنس حمله‌ور می‌شود. در بین درختان میوه، این آفت خسارات قابل توجهی به محصول و کاهش عملکرد در سیب، گلابی، زیتون و گردو وارد می‌کند. لاروهای Z. pyrina  با نفوذ به شاخه‌ها، تنه و شاخه‌های درختان، آسیب جدی وارد کرده و آنها را تضعیف کرده و گاهی موجب مرگشان می‌شوند. این خسارت به ویژه در نهال‌ها و درختان جوان سیب و زیتون که بار میوه دارند، می‌تواند بسیار شدید باشد و باعث مرگ کامل آنها شود.

پیشنهاد مطالعه بیشتر: کرم خراط

کرم خراط دارای دگردیسی کامل است که شامل چهار مرحله تخم، لارو، شفیره و بالغ می‌باشد. چرخه زندگی کرم خراط دو ساله است. حشرات بالغ در ماه‌های تابستان فعال هستند. ماده‌ها حدود ۴۰۰ تا ۸۰۰ تخم را در شکاف‌های پوست درختان بر روی شاخه‌ها و تنه می‌گذارند. لاروها پس از خروج از تخم به داخل چوب نفوذ کرده و با تغذیه از بافت‌های چوبی، دالان‌هایی ایجاد می‌کنند که می‌تواند به ضعف و حتی مرگ درخت منجر شود. لاروها به مدت ۲ تا ۳ سال در داخل تنه و شاخه‌های درختان زندگی می‌کنند. پس از این دوره، زیر پوست درختان به شفیره تبدیل شده و سپس به حشره بالغ درمی‌آیند. حشرات بالغ تغذیه نمی‌کنند و هدف اصلی آنها جفت‌گیری و تخم‌ریزی است.

پیشنهاد مطالعه بیشتر: خرید فرمون کرم خراط

لاروهای کرم خراط با حفر دالان در شاخه‌ها و تنه درختان، باعث کاهش جریان شیره گیاهی و تضعیف ساختار درخت می‌شوند. این آسیب‌ها می‌توانند به کاهش محصول، شکستن شاخه‌ها و در نهایت مرگ درخت منجر شوند. درختان جوان و شاخه‌های با قطر کمتر بیشتر در معرض خطر قرار دارند و ممکن است دچار خشکیدگی شوند. خروج فضولات لاروها از شکاف‌های پوست درختان می‌تواند علامتی از حضور این آفت باشد. در برخی موارد، حفره‌های خروجی حشرات بالغ و پوسته شفیره‌ها در شاخه‌ها مشاهده می‌شود. این آفت می‌تواند به درختان میوه مانند سیب، گلابی، به و همچنین درختان غیرمثمر جنگلی آسیب وارد کند.

کرم خراط در بسیاری از مناطق جهان از جمله اروپا، آسیا و شمال آفریقا یافت می‌شود. در ایران نیز این آفت در مناطق مختلف مشاهده شده و به‌عنوان یکی از آفات مهم درختان میوه شناخته می‌شود. پروانه فری در شهرستان‌های استان مرکزی، اصفهان، تهران، قزوین، آذربایجان، کرمان، همدان و مناطق دیگر ایران فعالیت دارد. این آفت در باغ‌های میوه و جنگل‌ها حضور داشته و در مناطقی با تابستان‌های گرم و خشک خسارت بیشتری ایجاد می‌کند.

کرم خراط یک آفت پلی‌فاژ است و بیش از ۱۵۰ گونه درخت پهن‌برگ را به عنوان میزبان انتخاب می‌کند. در خاورمیانه، این آفت بیشتر به درختان سیب، زیتون، گلابی، آلو و انار حمله می‌کند. برخی از میزبان‌های اصلی آن عبارت‌اند از: سیب، گلابی، گردو، زیتون، انجیر و درختان جنگلی مانند بلوط و افرا.

‌میزبان های کرم خراط یا پروانه فری:

کرم خراط به بسیاری از درختان میوه آسیب می‌زند. درختانی مانند گلابی، سیب، آلو، گردو، زیتون، هلو، گیلاس و آلبالو از جمله درختانی هستند که بیشتر در معرض حمله این آفت قرار دارند. لاروها با حفر تونل در شاخه‌ها و تنه این درختان، باعث ضعیف‌شدن ساختار درخت و کاهش تولید میوه می‌شوند. این آسیب‌ها می‌توانند منجر به کاهش کیفیت و کمیت محصول شوند.

علاوه بر درختان میوه، کرم خراط به درختان غیر میوه نیز حمله می‌کند. درختانی مانند بید مجنون، صنوبر، نارون و بلوط از جمله درختانی هستند که ممکن است توسط این آفت مورد حمله قرار گیرند. این درختان نیز با حفر تونل‌های لاروی در شاخه‌ها و تنه، دچار ضعف و کاهش مقاومت در برابر عوامل محیطی می‌شوند.

چرخه زندگی کرم خراط یا پروانه فری به چهار مرحله زندگی تقسیم می‌شود. این مراحل عبارت‌ا هستند از:

• تخم
• لارو
• شفیره
• حشره بالغ یا کامل

معمولا این آفت در طول دو سال یک نسل را تکمیل می‌کند.

شرح چرخه زندگی کرم خراط

۱. تخم‌گذاری: حشرات بالغ ماده تخم‌های خود را در شکاف‌های پوست درختان و تنه‌ها قرار می‌دهند. هر ماده تا ۸۰۰ تخم می‌گذارد.

۲. مرحله لاروی: پس از حدود ۷ تا ۱۰ روز، تخم‌ها به لارو تبدیل می‌شوند. لاروها به‌سرعت به داخل چوب درخت نفوذ کرده و شروع به تغذیه از بافت چوبی می‌کنند. این مرحله می‌تواند تا دو سال به طول بیانجامد و لاروها در این مدت به شاخه‌ها و تنه درختان خسارت می‌زنند.

۳. شفیرگی: لاروهای کامل شده در اواخر بهار به شفیره تبدیل می‌شوند. این مرحله تقریبا ۱۵ تا ۲۵ روز طول می‌کشد.

۴. حشره بالغ: پس از مرحله شفیرگی، حشرات بالغ از داخل چوب خارج شده جفت‌گیری کرده و سپس تخم‌گذاری میکنند. حشرات بالغ عمر کوتاهی دارند و معمولاً بین ۸ تا ۱۰ روز زندگی می‌کنند.

روش های کنترل و مدیریت کرم خراط: 

روش‌های مختلفی برای مدیریت آفت کرم خراط یا پروانه فری معرفی شده است، از جمله آبیاری منظم، جلوگیری‌ از آسیب های مکانیکی، تغذیه مناسب درختان، استفاده از روش های مکانیکی مانند هرس شاخه‌های آلوده، تزریق و کاربرد سموم حشره‌کش، کشتن لاروها، و کنترل بیولوژیک با استفاده از بالتوری شکارگر Chrysoperla carnea و نماتدهای بیمارگر. پرندگان مانند دارکوب‌ها نیز از شکارچیان طبیعی این آفت هستند. برای مدیریت کرم خراط، روش‌های مختلفی از جمله استفاده از تله‌های فرمونی، برای پایش جمعیت حشرات بالغ و شناسایی زمان اوج فعالیت آن‌ها مفید است. استفاده از روش اخلال در جفت‌گیری کرم خراط با استفاده از فرمون‌ها می‌تواند در کاهش جمعیت این آفت مؤثر باشد. ترکیب این روش‌ها با تله‌گذاری انبوه نرها با استفاده از فرمون‌های جنسی در باغ‌های گردو، زیتون، سیب و فندق به‌عنوان روشی موفق گزارش شده است. با توجه به گستردگی میزبان‌ها و پراکنش، ‌اهمیت اقتصادی این آفت پایش منظم باغ‌ها و جنگل‌ها و استفاده از روش‌های مدیریت تلفیقی برای کنترل این آفت ضروری است.

یکی از روش‌های کنترل این آفت همانطور که ذکر شد، تله‌گذاری جمعی نرها با استفاده از تله‌های فرومونی است. به عنوان مثال، تله‌گذاری جمعی کرم خراط با استفاده از فرومون‌ها یک روش موفق برای کنترل این آفت در فندق‌ها در شمال شرق اسپانیا بوده است. استفاده از تله‌های فرومونی در فرانسه، ایتالیا، پرتغال، اسپانیا و یونان نشان داده است که استفاده مداوم از این روش به طور مؤثری تعداد نرهای گرفتار شده در هر تله را کاهش داده و تعداد لارواها را کم کرده است. این منابع ممکن است تفاوت‌هایی در نرخ شکار پروانه فری با استفاده از تله‌های فرومونی نشان دهند که ممکن است به دلیل تفاوت در روش‌های نگهداری تله‌ها در باغات باشد.

مطالعات نشان داده که عواملی مانند تعداد، رنگ، نوع و ارتفاع نصب تله‌ها نقش مهمی در افزایش کارایی تله‌گذاری انبوه دارند. برای مثال، استفاده از 16 تله دلتا در هر هکتار و نصب آن‌ها در ارتفاع مناسب (یک متر بالاتر از تاج در سیب و زیتون، و یک متر پایین‌تر از تاج در گردو) تعداد نرهای شکار شده را به‌طور معناداری افزایش می‌دهد.

به دلیل دشواری کنترل شیمیایی، بیولوژیکی و مکانیکی لاروهای این آفت، روش شکار انبوه بالغین با تله‌های نوری و فرمونی به‌عنوان روشی مؤثر و مناسب پیشنهاد شده است.

تله‌های دلتا عمدتاً برای تله‌گذاری و پایش پروانه‌ها استفاده می‌شوند. با این حال، اثربخشی تله چسبنده بستگی به طراحی تله و رنگ آن، کیفیت سطح چسبنده تله در طول فصل، دسترسی مناسب به پروانه‌های جذب شده و فضای ورودی مناسب برای پروانه‌ها دارد. رنگ به نظر می‌رسد که یک عامل مهم در تأثیرگذاری تله‌ها باشد. به عنوان مثال، تله‌های سبز و سفید که با طعمه‌های لور شده بودند، به طور قابل توجهی کمتر از تله‌های چندرنگ (پوشش سبز، بالای زرد و پایین سفید) در جذب کرم برگخوار چغندر یا پروانه کارادرینا Spodoptera exigua مؤثر بودند. برعکس، تله‌های شفاف به طور قابل توجهی بیشتر از تله‌های سفید، قرمز و نارنجی کرم سیب را جذب کرده و تعداد بیشتری از ماده‌ها نسبت به نرها را به دام انداختند.

رنگ تله در بهبود کارایی شکار سایر پروانه‌های مهم از نظر اقتصادی مؤثر بوده است.  به عنوان مثال، تحقیقات نشان داد که تله‌هایی که رنگ‌های متضاد داشتند، تعداد بیشتری از نرهای کرم برگخوار پائیزه ، Spodoptera frugiperda را نسبت به تله‌های یکنواخت جذب کردند. محققین دریافتند که تله‌های دلتای رنگ شده (سبز و نارنجی) به طور قابل توجهی تعداد بیشتری از نرهای کرم سیب را نسبت به تله‌های سفید جذب کردند. در این میان، تله‌های دلتای سبز به نظر می‌رسیدند که جذاب‌ترین و انتخابی‌ترین رنگ برای پایش پروانه‌های کرم سیب بودند.

طراحی تله نیز بر تعداد پروانه‌های جذب شده تأثیر می‌گذارد. مقایسه بین تله‌های بال، تله‌های قیفی و تله‌های مخروطی نشان داد که تله مخروطی با قطر 75 سانتیمتر تعداد بیشتری از کرم ساقه خوار اروپایی ذرت  Ostrinia nubilalis را نسبت به تله‌های مخروطی با قطر کوچک‌تر جذب کرد.

از آنجائیکه کرم خراط یک آفت جدی در باغ‌های گردو است، عوامل ذکر شده مانند اندازه سطح چسبنده، شکل ورودی تله و رنگ تله باید در طراحی یک تله مناسب برای جذب نرهای این پروانه در نظر گرفته شوند.

نتیجه گیری نهایی

بر اساس مطالعات انجام شده، تمامی انواع تله‌ها در طول فرآیند نصب تله برای کرم خراط، تعدادی از نرهای کرم خراط را به صورت موفق به دام انداختند. بیشترین میزان شکار در هفته اول مربوط به تله‌های سبز رنگ دلتا و کمترین میزان شکار در هفته پنجم به تله سفید دلتا اختصاص داشت. با این وجود، پس از هفته پانزدهم، تعداد شکار به طور چشمگیری کاهش یافته و پراکندگی آن بیشتر شد. نتایج به دست آمده نشان داد که تفاوت‌های معناداری میان متوسط تعداد نرهای کرم خراط به دام افتاده توسط هر نوع تله در طول پنج هفته مشاهده نشد. رنگ تله‌ها، تأثیر قابل توجهی بر جمعیت نرهای کرم خراط در هر گروه تله‌ها (از جمله تله‌های ذوزنقه‌ای یا دلتا) نداشت.

در مطالعه ترکیبی استفاده از تله‌های فرمونی و نوری، همچنین نتایج بیانگر این بود که روش ترکیبی (استفاده همزمان از تله فرمونی و تله نوری) مؤثرترین راهکار برای شکار پروانه‌های نر در هر دو سال مورد بررسی بوده است. روش‌های مختلفی برای کنترل آفت پروانه خراط در مناطق مختلف جهان پیشنهاد شده‌اند. در تحقیقات پیشین، تله‌های فرمونی جنسی به‌عنوان یکی از بهترین و مؤثرترین روش‌ها برای جمع‌آوری گسترده و ایجاد اختلال در فرآیند جفت‌گیری نرهای این آفت به کار گرفته شده‌اند. هرچند فرومون جنسی کرم خراط نقش کلیدی در جذب پروانه‌های نر به سمت تله‌های فرمونی دارد، اما عوامل متعددی مانند نوع فرومون، طراحی و رنگ تله، محل نصب، ارتفاع قرارگیری و تعداد تله‌ها از مهم‌ترین فاکتورها برای افزایش کارایی این روش به شمار می‌آیند. مطالعات نشان داده‌اند که برخی رنگ‌ها، مانند تله‌های فانل با چند رنگ، در جذب نرهای گونه‌های خاصی مانند کرم‌های برگخوار عملکرد بهتری ارائه می‌دهند.

نوع تله و طراحی ورودی آن نیز در جذب پروانه‌ها اهمیت بسیار دارد. تله‌های ذوزنقه‌ای یا دلتا با ورودی بزرگ‌تر و استفاده از چسب بیشتر، عملکرد بهتری داشته و امکان جذب بیشتر نرهای کرم خراط Z. pyrina را فراهم کرده‌اند. طراحی بهینه ورودی این تله‌ها به پروانه‌های بزرگ اجازه می‌دهد تا آسان‌تر وارد تله شوند.

تله‌های ذوزنقه‌ای نه تنها در کاهش هزینه‌های برنامه‌های مدیریت آفات تأثیرگذار هستند، بلکه برای پایش و نظارت بر سایر گونه‌های پروانه‌های بزرگ نیز قابل استفاده می‌باشند. این تله‌ها می‌توانند اطلاعات مفیدی درباره جمعیت آفات و زمان پرواز پروانه‌های بالغ ارائه کرده و مدیریت بهینه آفات را تسهیل کنند.
نتایج مطالعات مربوط به ترکیب تله‌های فرمونی و نوری نیز نشان داد که ترکیب این دو نوع تله، به طور معناداری کارایی در شکار انبوه را افزایش داده است. تله‌های نوری و فرمونی، چه به تنهایی و چه به صورت ترکیبی، برای جمع‌آوری نرهای بالغ مؤثر بودند، اما شکار ماده‌ها بسیار کم و نادر گزارش شده است. استفاده از منابع انرژی خورشیدی و توری‌های ضد حشره به منظور افزایش کارایی و کاهش جذب حشرات غیر هدف پیشنهاد شده است.
استفاده از تله‌های ترکیبی نوری و فرمونی باعث کاهش خسارات ناشی از آفت و کاهش جمعیت آن در باغ‌های گردو گردید. این روش به عنوان جایگزینی مناسب برای کنترل شیمیایی مطرح شده است، زیرا کنترل شیمیایی به دلیل رفتار مخفیانه لاروها کمتر کارآمد است. برای بهینه‌سازی عملکرد این روش، بررسی و مطالعه روی طول موج‌های مختلف نور و همچنین کاهش جذب حشرات غیر هدف از اهمیت بالایی برخوردار است.