اندازه و رنگ تله‌های فرومونی بر شکار کرم خراط تاثیری دارد؟

کرم خراط، Zeuzera pyrina (Lepidoptera: Cossidae)، آفت جدی درختان گردو و سیب در ایران است. کرم خراط، که به نام‌های پروانه فری، پروانه پلنگی یا پروانه چوب‌خوار نیز شناخته می‌شود، پروانه فری یا کرم خراط یکی از آفات مهم درختان میوه  و جنگلی در ایران است که به بیش از ۱۵۰ گونه میزبان، از جمله گردو، سیب، گلابی، به، نارون و درختان غیرمثمر جنگلی خسارت وارد می‌کند. یکی از روش‌های کنترل این آفت، شکار انبوه نرها با استفاده از تله‌های فرومونی است. در مطالعات انجام شده اندازه و رنگ تله، ترکیب با تله های نوری و نوع تله آنها در به دام انداختن آفات مورد نظر بررسی شدند. بررسی ها نشان داد که نوع و رنگ و اندازه تله ها و ترکیب با تله های نوری می‌تواند به افزایش کارایی تله‌های فرومونی در یک برنامه مدیریت تلفیقی آفات (IPM) کمک کند.

 گردو یکی از درختان میوه ارزشمند و مهم است که در مناطق مختلف جهان کشت می‌شود. کرم خراط، یک آفت خطرناک چوب‌خوار است که به عنوان مهم‌ترین آفت درختان گردو و میوه‌های دانه‌دار در خاورمیانه، شمال آفریقا و جنوب اروپا شناخته می‌شود. این آفت به بیش از 150 گونه گیاهی از 20 جنس حمله می‌کند. در میان درختان میوه، این آفت خسارت قابل توجهی به محصول و کاهش عملکرد در سیب، گلابی، زیتون و گردو وارد می‌کند. لاروهای Z. pyrina با نفوذ به شاخه‌ها، تنه و شاخه‌های درختان، آسیب جدی وارد کرده و آن‌ها را ضعیف کرده و گاهی موجب مرگ آن‌ها می‌شوند. این خسارت به ویژه در نهال‌ها و درختان جوان سیب و زیتون که دارای بار میوه هستند، می‌تواند بسیار شدید باشد و منجر به مرگ کامل آن‌ها شود.

پیشنهاد مطالعه بیشتر: کرم خراط

کرم خراط دارای دگردیسی کامل است که شامل چهار مرحله تخم، لارو، شفیره و بالغ می‌باشد. کرم خراط دارای چرخه زندگی دو ساله است. حشرات بالغ در ماه‌های تابستان فعال هستند. ماده‌ها حدود ۴۰۰ تا ۸۰۰ تخم در شکاف‌های پوست درختان بر روی شاخه‌ها و تنه درختان میزبان می‌گذارند. لاروها پس از خروج از تخم به داخل چوب نفوذ کرده و با تغذیه از بافت‌های چوبی، دالان‌هایی ایجاد می‌کنند که می‌تواند به ضعف و حتی مرگ درخت منجر شود. لاروها به مدت ۲ تا ۳ سال در داخل تنه و شاخه‌های درختان زندگی میکنند. پس از این دوره، زیر پوست درختان تبدیل به شفیره شده و سپس به حشره بالغ تبدیل می‌شوند. حشرات بالغ تغذیه نمی‌کنند و هدف اصلی آن‌ها جفت‌گیری و تخم‌گذاری است.

پیشنهاد مطالعه بیشتر: خرید فرمون کرم خراط

لاروهای کرم خراط با حفر دالان در شاخه‌ها و تنه درختان، باعث کاهش جریان شیره گیاهی و تضعیف ساختار درخت می‌شوند. این آسیب‌ها می‌توانند منجر به کاهش محصول، شکستن شاخه‌ها و در نهایت مرگ درخت شوند.  درختان جوان و شاخه‌های با قطر کمتر بیشتر در معرض خطر هستند و ممکن است دچار خشکیدگی شوند. خروج فضولات لاروها از شکاف‌های پوست درختان می‌تواند نشانه‌ای از حضور این آفت باشد. در برخی موارد، حفره‌های خروجی حشرات بالغ و پوسته شفیره‌ها در شاخه‌ها مشاهده می‌شود. این آفت می‌تواند به درختان میوه مانند سیب، گلابی، به و همچنین درختان غیرمثمر جنگلی آسیب برساند.

کرم خراط در بسیاری از مناطق جهان از جمله اروپا، آسیا و شمال آفریقا یافت می‌شود. در ایران نیز این آفت در مناطق مختلفی مشاهده شده و به‌عنوان یکی از آفات مهم درختان میوه شناخته می‌شود. پروانه فری در مناطق مختلف ایران، به‌ویژه در شهرستان‌های استان مرکزی، اصفهان ، تهران،  قزوین، آذربایجان، کرمان، همدان و غیره فعالیت دارد. این آفت در باغ‌های میوه و جنگل‌ها حضور دارد و در مناطقی با تابستان‌های گرم و خشک خسارت بیشتری وارد می‌کند.

کرم خراط  یک آفت پلی‌فاژ است و بیش از ۱۵۰ گونه از درختان پهن‌برگ را به عنوان میزبان انتخاب می‌کند. در خاورمیانه، این آفت بیشتر به درختان سیب، زیتون، گلابی، آلو و انار حمله می‌کند.  برخی از میزبان‌های اصلی آن عبارت‌اند از: سیب، گلابی، گردو، زیتون، انجیر و درختان جنگلی مانند بلوط و افرا.

روش های کنترل و مدیریت کرم خراط: 

روش‌های مختلفی برای مدیریت آفت کرم خراط یا پروانه فری معرفی شده است، از جمله آبیاری منظم، جلوگیری‌ از آسیب های مکانیکی، تغذیه مناسب درختان، استفاده از روش های مکانیکی مانند هرس شاخه‌های آلوده، تزریق و کاربرد سموم حشره‌کش، کشتن لاروها، و کنترل بیولوژیک با استفاده از بالتوری شکارگر Chrysoperla carnea و نماتدهای بیمارگر. پرندگان مانند دارکوب‌ها نیز از شکارچیان طبیعی این آفت هستند. برای مدیریت کرم خراط، روش‌های مختلفی از جمله استفاده از تله‌های فرمونی، برای پایش جمعیت حشرات بالغ و شناسایی زمان اوج فعالیت آن‌ها مفید است. استفاده از روش اخلال در جفت‌گیری کرم خراط با استفاده از فرمون‌ها می‌تواند در کاهش جمعیت این آفت مؤثر باشد. ترکیب این روش‌ها با تله‌گذاری انبوه نرها با استفاده از فرمون‌های جنسی در باغ‌های گردو، زیتون، سیب و فندق به‌عنوان روشی موفق گزارش شده است. با توجه به گستردگی میزبان‌ها و پراکنش، ‌اهمیت اقتصادی این آفت پایش منظم باغ‌ها و جنگل‌ها و استفاده از روش‌های مدیریت تلفیقی برای کنترل این آفت ضروری است.

یکی از روش‌های کنترل این آفت همانطور که ذکر شد، تله‌گذاری جمعی نرها با استفاده از تله‌های فرومونی است. به عنوان مثال، تله‌گذاری جمعی کرم خراط با استفاده از فرومون‌ها یک روش موفق برای کنترل این آفت در فندق‌ها در شمال شرق اسپانیا بوده است. استفاده از تله‌های فرومونی در فرانسه، ایتالیا، پرتغال، اسپانیا و یونان نشان داده است که استفاده مداوم از این روش به طور مؤثری تعداد نرهای گرفتار شده در هر تله را کاهش داده و تعداد لارواها را کم کرده است. این منابع ممکن است تفاوت‌هایی در نرخ شکار پروانه فری با استفاده از تله‌های فرومونی نشان دهند که ممکن است به دلیل تفاوت در روش‌های نگهداری تله‌ها در باغات باشد.

مطالعات نشان داده که عواملی مانند تعداد، رنگ، نوع و ارتفاع نصب تله‌ها نقش مهمی در افزایش کارایی تله‌گذاری انبوه دارند. برای مثال، استفاده از 16 تله دلتا در هر هکتار و نصب آن‌ها در ارتفاع مناسب (یک متر بالاتر از تاج در سیب و زیتون، و یک متر پایین‌تر از تاج در گردو) تعداد نرهای شکار شده را به‌طور معناداری افزایش می‌دهد.

به دلیل دشواری کنترل شیمیایی، بیولوژیکی و مکانیکی لاروهای این آفت، روش شکار انبوه بالغین با تله‌های نوری و فرمونی به‌عنوان روشی مؤثر و مناسب پیشنهاد شده است.

تله‌های دلتا عمدتاً برای تله‌گذاری و پایش پروانه‌ها استفاده می‌شوند. با این حال، اثربخشی تله چسبنده بستگی به طراحی تله و رنگ آن، کیفیت سطح چسبنده تله در طول فصل، دسترسی مناسب به پروانه‌های جذب شده و فضای ورودی مناسب برای پروانه‌ها دارد. رنگ به نظر می‌رسد که یک عامل مهم در تأثیرگذاری تله‌ها باشد. به عنوان مثال، تله‌های سبز و سفید که با طعمه‌های لور شده بودند، به طور قابل توجهی کمتر از تله‌های چندرنگ (پوشش سبز، بالای زرد و پایین سفید) در جذب کرم برگخوار چغندر یا پروانه کارادرینا Spodoptera exigua مؤثر بودند. برعکس، تله‌های شفاف به طور قابل توجهی بیشتر از تله‌های سفید، قرمز و نارنجی کرم سیب را جذب کرده و تعداد بیشتری از ماده‌ها نسبت به نرها را به دام انداختند.

رنگ تله در بهبود کارایی شکار سایر پروانه‌های مهم از نظر اقتصادی مؤثر بوده است.  به عنوان مثال، تحقیقات نشان داد که تله‌هایی که رنگ‌های متضاد داشتند، تعداد بیشتری از نرهای کرم برگخوار پائیزه ، Spodoptera frugiperda را نسبت به تله‌های یکنواخت جذب کردند. محققین دریافتند که تله‌های دلتای رنگ شده (سبز و نارنجی) به طور قابل توجهی تعداد بیشتری از نرهای کرم سیب را نسبت به تله‌های سفید جذب کردند. در این میان، تله‌های دلتای سبز به نظر می‌رسیدند که جذاب‌ترین و انتخابی‌ترین رنگ برای پایش پروانه‌های کرم سیب بودند.

طراحی تله نیز بر تعداد پروانه‌های جذب شده تأثیر می‌گذارد. مقایسه بین تله‌های بال، تله‌های قیفی و تله‌های مخروطی نشان داد که تله مخروطی با قطر 75 سانتیمتر تعداد بیشتری از کرم ساقه خوار  Ostrinia nubilalis را نسبت به تله‌های مخروطی با قطر کوچک‌تر جذب کرد.

از آنجائیکه کرم خراط یک آفت جدی در باغ‌های گردو است، عوامل ذکر شده مانند اندازه سطح چسبنده، شکل ورودی تله و رنگ تله باید در طراحی یک تله مناسب برای جذب نرهای این پروانه در نظر گرفته شوند.

نتیجه گیری آخر

طبق تحقیقات انجام شده، همه انواع تله‌ها در طول تله گذاری کرم خراط، تعدادی از نرهای کرم خراط را به دام انداختند. بیشترین تعداد شکار در هفته اول برای تله‌های سبز دلتا و کمترین تعداد در هفته پنجم برای تله سفید دلتا ثبت شد. با این حال، پس از هفته پانزدهم، تعداد به شدت کاهش یافته و پراکنده بود. نتایج نشان داد که تفاوت‌های معناداری در میان میانگین تعداد افراد نر کرم خراط به دام افتاده توسط هر نوع تله در طول پنج هفته وجود ندارد. رنگ تله‌ها، تأثیر معناداری بر افراد جنس نر کرم خراط در هر گروه از تله‌ها (تله‌های ذوزنقه‌ای یا دلتا) نداشت.

در بررسی ترکیبی تله های فرمونی و نوری نیز نتایج نشان داد که تیمار ترکیبی (تله فرمونی و نوری) مؤثرترین روش در شکار پروانه‌های نر در هر دو سال مورد مطالعه بود. روش‌های متعددی برای مدیریت آفت پروانه خراط در نقاط مختلف جهان پیشنهاد شده است. در مطالعات انجام شده، از تله‌های فرمونی جنسی به‌عنوان مؤثرترین روش برای شکار انبوه و اختلال در جفت‌گیری نرهای این آفت استفاده شد. اگرچه فرومون جنسی کرم خراط نقش اساسی در جذب پروانه های نر به سمت تله‌های فرومونی دارد، اما عواملی مانند نوع فرومون، طراحی و رنگ تله، مکان نصب، ارتفاع و تعداد تله‌ها از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر کارایی این روش شناخته شدند. مطالعات نشان داده‌اند که برخی رنگ‌ها، مانند تله های فانل چند رنگ، در جذب نرهای گونه‌های خاص مانند کرم های برگخوار عملکرد بهتری دارند. نوع تله و طراحی ورودی آن نیز در جذب پروانه‌ها اهمیت دارد. تله‌های ذوزنقه‌ای یا تله دلتا با ورودی بزرگ‌تر و چسب بیشتر عملکرد بهتری نشان داده‌اند و امکان جذب بیشتر نرهای کرم خراط (Z. pyrina) را فراهم کرده‌اند. طراحی بهینه ورودی این تله‌ها به پروانه‌های بزرگ اجازه ورود آسان‌تر می‌دهد.

تله‌های ذوزنقه‌ای نه تنها در کاهش هزینه‌های برنامه‌های مدیریت آفات مؤثر هستند، بلکه برای نظارت بر سایر پروانه‌های بزرگ نیز قابل استفاده‌اند. این تله‌ها می‌توانند اطلاعات مهمی در مورد جمعیت آفات و زمان پرواز بالغین فراهم کنند و مدیریت آفات را بهبود بخشند.

نتایج مطالعات بررسی شده در ترکیب تله های فرمونی و نوری نیز نشان داد که: ترکیب تله‌های فرمونی با نور کارایی شکار انبوه را به‌طور معناداری افزایش داد. تله‌های نوری و فرمونی، به‌تنهایی یا ترکیبی، برای جمع‌آوری نرهای بالغ مؤثر بودند، اما ماده‌ها به‌ندرت شکار شدند. استفاده از منابع انرژی خورشیدی و توری‌های ضد حشره برای بهبود کارایی و کاهش جذب حشرات غیرهدف پیشنهاد شد. ترکیب تله‌های نوری و فرمونی باعث کاهش خسارت و جمعیت آفت در باغ‌های گردو شد. این روش جایگزینی مناسب برای کنترل شیمیایی است که به دلیل رفتار مخفیانه لاروها کمتر مؤثر است. برای بهینه‌سازی عملکرد، مطالعه روی طول موج‌های مختلف نور و کاهش جذب حشرات غیرهدف ضروری است.