کرم خراط گردو

(Zeuzera pyrina) دشمن پنهان باغ و تهدیدی برای باروری درختان

باغ‌های گردو، با درختان ستبر و بلندبالا و سایه‌گستر خود، نه تنها چهره‌ای دل‌انگیز و روح‌نواز به طبیعت می‌بخشند، بلکه منبعی ارزشمند و سودآور برای تولید محصولی مغذی، محبوب و پرتقاضا به شمار می‌آیند. اما در پس این آرامش ظاهری و چشم‌انداز دل‌فریب، تهدیدی پنهان و تدریجی در کمین است: کرم خراط گردو با نام علمی Zeuzera pyrina. این آفت چوبخوار، با تغذیه از بافت‌های داخلی و حیاتی درخت، به‌تدریج ساختار فیزیکی و عملکردی آن را تضعیف کرده و خساراتی سنگین، غیرقابل جبران و گاه فاجعه‌بار بر باردهی و در نهایت، اقتصاد و معیشت باغداران وارد می‌کند. شناخت جامع و دقیق این آفت، بررسی چرخه زندگی آن و درک همه‌جانبه از پیامدهای ویرانگرش بر عملکرد محصول، گامی اساسی، بنیادین و راهبردی در جهت صیانت از این منبع باارزش طبیعی و تضمین پایداری تولید و بهره‌وری در باغ‌های گردو محسوب می‌گردد.

کرم خراط چیست؟

کرم خراط گردو، پروانه فری و یا شبپره پلنگی، به عنوان یکی از مخرب‌ترین و خطرناک‌ترین شکارچیان پنهان درون بافت چوب، با نام علمی Z. pyrina، از مهم‌ترین آفات چوبخوار درختان میوه، به‌ویژه درخت گردو، در ایران و بسیاری از دیگر مناطق جهان به شمار می‌آید. این آفت دارای پراکنش جغرافیایی گسترده‌ای در نواحی معتدل، نیمه‌گرمسیری و گرمسیری اروپا، آسیا و شمال آفریقا است. در ایران، تقریباً در اکثر استان‌های دارای باغات گردو از جمله کرمان، خراسان، چهارمحال و بختیاری، آذربایجان، همدان و دیگر مناطق، گزارش شده است.

کرم خراط گردو، که با نام‌های پروانه پلنگی یا بید پلنگی نیز شناخته می‌شود، حشره‌ای از خانواده Cossidae و راسته Lepidoptera )پروانه‌سانان) است. این آفت دارای دامنه میزبانی وسیع و متنوعی بوده و علاوه بر درخت گردو، به درختانی نظیر سیب، گلابی، زیتون، نارون، افرا و توسکا نیز حمله می‌کند. با این حال، در مناطق گردوخیز و گردومحور، درخت گردو به عنوان یکی از میزبان‌های اصلی، ترجیحی و حساس آن محسوب می‌شود و خسارات ناشی از آن می‌تواند بسیار چشمگیر، مداوم و آسیب‌زا باشد.

حشره بالغ کرم خراط، پروانه‌ای نسبتاً بزرگ‌جثه با طول بال‌هایی در حدود ۴۰ تا ۷۰ میلی‌متر است. رنگ زمینه بال‌ها سفید متمایل به نقره‌ای بوده و با خال‌ها و لکه‌های آبی-سیاه مشخص و متراکم پوشیده شده است که ظاهری مشابه پوست پلنگ به آن می‌بخشد. این پروانه‌ها عمدتاً در شب‌ها فعال هستند و به‌ندرت در طول روز مشاهده می‌شوند، موضوعی که شناسایی زودهنگام آلودگی را دشوارتر و پیچیده‌تر می‌سازد. این حشره، به واسطه ویژگی‌های زیستی خاص و خسارات گسترده و عمیقی که به درختان وارد می‌نماید، همواره مورد توجه جدی باغداران، پژوهشگران کشاورزی و متخصصان حفظ نباتات بوده است. تخریب آوندهای چوبی، کاهش محسوس عملکرد، خشکیدگی تدریجی شاخه‌ها و در نهایت، مرگ کامل درخت از پیامدهای حمله این آفت است. با توجه به جایگاه اقتصادی و اکولوژیکی درخت گردو، شناخت موشکافانه و جامع این آفت، زیست‌شناسی، رفتار اکولوژیکی و آثار فیزیولوژیکی آن بر درخت، برای طراحی و اجرای برنامه‌های علمی، هدفمند و مؤثر کنترل و مدیریت آن، امری کاملاً ضروری و اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد.

پیشنهاد مطالعه بیشتر: قیمت و خرید فرمون کرم خراط

مرفولوژی کرم خراط

• تخم: تخم‌ها به رنگ سفید مایل به خاکستری و بیضوی شکل هستند.
• لارو: کرم‌هایی با رنگ اولیه سفید متمایل به زرد که در انتهای رشد به رنگ صورتی کم‌رنگ در می‌آیند و دارای لکه‌های کوچک تیره‌رنگ در سطح بدن هستند.

• شفیره: شفیره ها قهـوه ای روشـن و بـه طـول 28 الی 35 میلیمتر می رسند. حشره ماده پس از ظهور هیچگونه تغذیه ای ندارد.
• حشره کامل: پروانه‌ای با بدن سفید رنگ و دارای لکه‌های سیاه روی بال‌ها و بدن. طول بدن حدود ۲۰–۳۰ میلی‌متر و طول بال‌ها گاه تا ۴۰–۶۰ میلی‌متر می‌رسد.

چرخه زندگی آفت کرم خراط گردو

چرخه زیستی کرم خراط گردو، بسته به وضعیت اقلیمی و شرایط محیطی منطقه‌ای، معمولاً بین یک تا دو سال به طول می‌انجامد و شامل چهار مرحله اصلی یعنی تخم، مرحله لاروی (کرم)، شفیرگی، و حشره کامل یا بالغ است.

1. مرحله تخم‌گذاری:
پروانه‌های ماده پس ازجفت‌گیری موفق، تخم‌های خود را به صورتمنفرد یا در گروه‌های کوچک در شکاف‌های پوستی، ترک‌های سطحی و زیر لایه‌های بیرونی پوست شاخه‌ها و تنه درختان، به ویژه در مجاورت جوانه‌های فعال و محل اتصال شاخه‌ها به تنه، قرار می‌دهند یا تثبیت می‌کنند. تخم‌ها دارای شکل بیضوی و به رنگ زرد کم‌رنگ تا سفید متمایل به زرد هستند.

2.مرحله لاروی (کرم):
پس از حدود۱۰ تا ۲۰ روز، لاروها از تخم‌هاخارج می‌شوند. لاروهای تازه خارج‌شده اندازه‌ای کوچک داشته و رنگ آن‌ها صورتی روشن مایل به سفید با سری تیره یا سیاه‌رنگ است. آن‌ها بلافاصله شروع به تغذیه فعال از لایه بیرونی پوست و سپس بافت‌های داخلی‌تر شاخه‌ها می‌کنند و به تدریج به سمت عمق چوب نفوذ می‌کنند. لاروها طی دوره رشد خود چندین مرتبه پوست‌اندازی می‌کنند و به تدریج بزرگ‌تر، مقاوم‌تر و فعال‌تر می‌شوند. طول لارو بالغ می‌تواند به ۵ تا ۶ سانتی‌متر برسد و رنگ آن‌ها کرم زرد متمایل با سری قهوه‌ای تیره می‌گردد. این مرحله مخرب‌ترین بخش از چرخه زندگی آفت محسوب می‌شود، زیرا لاروها با حفر دالان‌های بلند، پیچیده و نامنظم در بافت چوب، باعث اختلال در عملکرد سیستم آوندی (رسانشی) درخت می‌شوند.

3. مرحله شفیرگی:
پس از طی چندین مرحله لاروی ودریافت تغذیه کافی، لارو بالغ در انتهای دالانی که حفر کرده است، به شفیره (پاپا) تبدیل می‌شود. شفیره در ابتدا قهوه‌ای روشن بوده و به مرور زمان تیره‌تر و سفت‌تر می‌شود. این مرحله بین ۳ تا ۶ هفته به طول می‌انجامد و طی آن، تغییرات کامل متامورفیکی برای تبدیل به پروانه بالغ رخ می‌دهد.

4. مرحله ظهور حشره بالغ:
در نهایت، حشره بالغ یاپروانه کاملاز شفیره خارج می‌شود و از طریق سوراخ خروجی‌ای که در پایان دوره لاروی ایجاد شده بود، از درون چوب به بیرون دفع می‌شود یا پرواز می‌کند. پروانه‌های بالغ معمولاً چند روز تا نهایتاً چند هفته زنده می‌مانند و هدف اصلی آن‌ها انجام جفت‌گیری و تولید نسل جدید از طریق تخم‌گذاری است.

پیشنهاد مطالعه بیشتر: کنترل زیستی کرم خراط

روش‌های شناسایی و تشخیص آلودگی درختان به کرم خراط گردو

• وجود سوراخ‌های متعدد روی تنه و شاخه‌ها همراه با خروج رشته‌های ریز خاک‌اره‌ای و ترشحات لارو (فضولات)
  • خشک شدن ناگهانی و تدریجی شاخه‌ها یا سرشاخه‌ها
  • مشاهده حفره‌های باز و نامنظم روی شاخه‌ها یا تنه
  • ضعف کلی درخت، کاهش شادابی و کاهش محسوس در رشد سالانه

نحوه خسارت کرم خراط گردو و تاثیرات ویرانگر بر باروری: چرا باید مراقب باشیم؟

فعالیت تغذیه‌ای لاروهای کرم خراط گردو در داخل شاخه‌ها و تنه درختان، تاثیرات مخربی بر فیزیولوژی و در نهایت، باروری درختان گردو دارد. این تاثیرات را می‌توان به شرح زیر دسته‌بندی کرد:

1. اختلال در سیستم آوندی: حفر دالان‌های متعدد و درهم‌تنیده توسط لاروها، بافت‌های چوبی و آوندی (آبکش و چوب) درخت را تخریب می‌کند. این امر منجر به اختلال در انتقال آب، مواد غذایی و هورمون‌ها در سراسر درخت می‌شود. در نتیجه، اندام‌های هوایی درخت، از جمله برگ‌ها و جوانه‌ها، به میزان کافی تغذیه نمی‌شوند و عملکرد فیزیولوژیکی آنها کاهش می‌یابد.

2. ضعف ساختاری و افزایش خطر شکستگی (آسیب مکانیکی): دالان‌های حفر شده توسط لاروها، آوندهای چوبی و آوندهای آبکش را تخریب می‌کنند و این کار باعث اختلال در جریان آب و مواد غذایی در گیاه می‌شود. استحکام مکانیکی شاخه‌ها و تنه درخت را به شدت کاهش می‌دهند. نتیجه آن خشک شدن شاخه‌ها، شکسته شدن آن‌ها و حتی گاهی نابودی کامل درخت است، در نتیجه این امر به ویژه در زمان وزش بادهای شدید یا تحمل بار سنگین محصول، خطر شکستگی شاخه‌ها و حتی تنه اصلی درخت را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد. از دست دادن شاخه‌های بارده، به طور مستقیم منجر به کاهش عملکرد محصول در سال‌های آتی خواهد شد.

3. کاهش عملکرد در تولید و کیفیت محصول: آسیب به شاخه های بارده منجر به اختلال در انتقال مواد غذایی و ضعف عمومی درخت، و کاهش توان رویشی و زایشی درختان، میزان باردهی درخت به طور قابل ملاحظه‌ای افت می‌کند. در نتیجه تاثیر مستقیمی بر کمیت و کیفیت محصول گردو دارد. درختان آلوده، معمولاً میوه‌های کمتری تولید می‌کنند و اندازه و وزن گردوها نیز کاهش می‌یابد. علاوه بر این، کیفیت مغز گردو نیز ممکن است تحت تاثیر قرار گرفته و درصد پوکی آن افزایش یابد. درختان آلوده می‌توانند طی چند سال به کلی از تولید اقتصادی خارج شوند.

4. افزایش حساسیت به سایر آفات و بیماری‌ها قارچی و باکتریایی: درختان ضعیف و تحت استرس ناشی از حمله کرم خراط، نسبت به سایر آفات و بیماری‌های گیاهی حساس‌تر می‌شوند. دالان‌های حفر شده توسط لاروها می‌توانند به عنوان مسیری برای ورود عوامل بیماری‌زا مانند قارچ ها و باکتری ها شوند ‌ شرایط برای گسترش عفونت را فراهم سازند. عوامل بیماری زا قارچی که خود می‌توانند منجر به پوسیدگی چوب و بدتر شدن وضعیت درخت گردند.

5. ضعف عمومی درختان و مرگ تدریجی درختان: درختانی که توسط کرم خراط آسیب دیده‌اند، در صورت عدم کنترل و تداوم آلودگی‌های شدید،دچار ضعف عمومی، ریزش برگ، کاهش مقاومت در برابر تنش‌های محیطی (سرما، خشکی) و بیماری‌های دیگر می‌شوند و گاهی ضعف عمومی درختان به حدی می‌رسد که در نهایت منجر به خشک شدن و مرگ آنها می‌شود. از دست دادن درختان بارده، خسارت اقتصادی سنگینی برای باغداران به همراه خواهد داشت و جایگزینی آنها نیازمند زمان و هزینه قابل توجهی است.

پیشنهاد مطالعه بیشتر: مدیریت آفات و بیماری‌های گردو

دلایل اهمیت مقابله با کرم خراط گردو چیست؟

۱. ارزش بالای اقتصادی گردو: گردو یکی از باارزش‌ترین محصولات باغی از نظر اقتصادی است. هزینه‌های کاشت، داشت و برداشت گردو بالاست و هر نوع کاهش تولید مستقیماً خسارات مالی زیادی ایجاد می‌کند.

۲. طولانی بودن دوره باردهی درختان گردو: گردو دیر به بار می‌نشیند (حدود ۷–۱۰ سال بعد از کاشت). آسیب به درخت بالغ می‌تواند سرمایه‌گذاری چند ساله را از بین ببرد.

3. دشواری درمان در مراحل پیشرفته آلودگی: زمانی که لاروها به درون چوب نفوذ کردند، کنترل آن‌ها بسیار دشوار می‌شود. بنابراین، پیشگیری و شناسایی به موقع بسیار حیاتی است.

4. کاهش عمر اقتصادی درخت: درختان آلوده عمر اقتصادی کوتاه‌تری خواهند داشت که این موضوع برای باغداران یک تهدید جدی است

ضرورت مدیریت کرم خراط 

با توجه به تاثیرات مخرب کرم خراط گردو بر تولید محصول و سلامت درختان، توجه و مراقبت از باغ‌های گردو در برابر این آفت از اهمیت بسزایی برخوردار است. دلایل اصلی این ضرورت عبارتند از:

1. حفظ عملکرد و سودآوری باغ: مدیریت موثر کرم خراط، به حفظ سلامت و قدرت باروری درختان کمک کرده و از کاهش عملکرد و افت کیفیت محصول جلوگیری می‌کند، در نتیجه سودآوری باغ را تضمین می‌نماید.
2. جلوگیری از خسارات ساختاری: کنترل آفت، از ضعف ساختاری درختان و افزایش خطر شکستگی شاخه‌ها و تنه جلوگیری می‌کند و عمر مفید باغ را افزایش می‌دهد.
3. کاهش هزینه‌های آتی: پیشگیری و کنترل زودهنگام آلودگی، از گسترش آن و تحمیل هزینه‌های سنگین‌تر برای مبارزه در مراحل بعدی جلوگیری می‌کند. همچنین، از دست دادن درختان و نیاز به جایگزینی آنها، هزینه‌های قابل توجهی را به باغدار تحمیل می‌کند.
4. حفظ سلامت اکوسیستم باغ: استفاده از روش‌های مدیریت تلفیقی آفات (IPM) که شامل ترکیبی از روش‌های بیولوژیک، زراعی و شیمیایی است، به حفظ تعادل اکوسیستم باغ و کاهش اثرات منفی سموم شیمیایی بر محیط زیست کمک می‌کند.
5. تضمین پایداری تولید: مدیریت کرم خراط گردو، به حفظ سلامت و طول عمر درختان گردو کمک کرده و در نهایت، پایداری تولید این محصول ارزشمند را در بلندمدت تضمین می‌کند.

راهکارهای مدیریت و کنترل: از پیشگیری تا درمان

مدیریت کرم خراط گردو نیازمند یک رویکرد جامع و چندجانبه است که شامل اقدامات پیشگیرانه، شناسایی زودهنگام آلودگی و روش‌های کنترل مناسب می‌شود. برخی از مهم‌ترین راهکارها عبارتند از:

1 – بازرسی منظم باغ: بازدیدهای دوره‌ای و دقیق از درختان برای شناسایی علائم اولیه آلودگی، مانند وجود سوراخ‌های خروجی لاروها، تراشه‌های چوب در پای درختان و شاخه‌های خشکیده، از اهمیت بالایی برخوردار است.

2 – بهداشت باغ: حذف و سوزاندن شاخه‌ها و درختان آلوده و خشکیده، به کاهش جمعیت آفت در باغ کمک می‌کند. همچنین، حفظ سلامت عمومی درختان از طریق آبیاری و تغذیه مناسب، مقاومت آنها را در برابر آفات افزایش می‌دهد.

3 – استفاده از تله‌های فرمونی: تله‌های فرمونی حاوی مواد جاذب جنسی پروانه‌های نر (فرمون جنسی کرم خراط) هستند و می‌توان از آنها برای ردیابی زمان ظهور پروانه‌های بالغ و تخمین جمعیت آفت استفاده کرد. این اطلاعات در تعیین زمان مناسب برای انجام اقدامات کنترلی موثر است. تله دلتا و تله قیفی جهت کاهش جمعیت کرم خراط توصیه میگردد. همچنین جهت جلوگیری از لقاح و تخم ریزی حشره ماده استفاده از فرمون اخلال در جفت یابی کرم خراط توصیه گردیده که در این روش نیازی به استفاده از تله ها نیست و تنها ویال های اخلال در محیط کار گذاشته میشود.

4 – کنترل بیولوژیک: استفاده از دشمنان طبیعی آفت، مانند سن های شکاری Orius nigerwolff ، زنبورهای پارازیتوئید که لاروهای کرم خراط را پارازیته می‌کنند، و گونه‌هایی مانند زنبورهای پارازیتوئید Trichogramma spp. می‌توانند تخم‌های پروانه خراط را پارازیته کنند و می‌تواند در کاهش جمعیت آفت موثر باشد.

5 – کنترل مکانیکی: در صورت شناسایی دالان‌های فعال لارو، می‌توان با استفاده از سیم مفتولی یا تزریق مواد کشنده به داخل دالان‌ها، لاروها را از بین برد.

6 – کنترل شیمیایی: استفاده از سموم شیمیایی مناسب، به ویژه در زمان ظهور لاروهای جوان و قبل از ورود آنها به عمق چوب، می‌تواند در کنترل جمعیت آفت موثر باشد. با این حال، استفاده از سموم باید با دقت و طبق توصیه کارشناسان و با رعایت اصول مدیریت تلفیقی آفات انجام شود تا از اثرات منفی بر محیط زیست و حشرات مفید جلوگیری شود.

در واقع در سمپاشی باید به این نکات توجه کرد:

• سمپاشی با حشره‌کش‌های نفوذی: در زمان خروج لاروها (پس از تفریخ تخم) می‌توان از حشره‌کش‌های سیستمی مانند دیازینون یا ایمیداکلوپرید استفاده کرد.
• تزریق حشره‌کش به داخل کانال‌ها: برای مبارزه با لاروهای درون چوب، روش تزریق موضعی سم به داخل تونل‌های تغذیه قابل اجراست.

7 – مدیریت تلفیقی (IPM)

برنامه‌های مدیریت تلفیقی آفات (IPM) بر اساس ترکیبی از روش‌های فیزیکی، بیولوژیکی و شیمیایی تدوین می‌شوند. پایش منظم باغ، شناسایی زودهنگام آلودگی، استفاده از فرمون‌ها، مبارزه بیولوژیک و اعمال دقیق سمپاشی در زمان مناسب، ستون‌های اصلی یک برنامه موفق مدیریت کرم خراط گردو هستند.

آخرین یافته‌های پژوهشی

نتایج حاصل از مطالعات و پژوهش‌های علمی اخیر نشان داده‌اند که به‌کارگیری تله‌های حاوی مواد فرّار فرمونی می‌تواند به عنوان یک راهکار مؤثر و کارآمد در زمینه پایش زیستی جمعیت آفت و همچنین کاهش میزان آلودگی اولیه بسیار موثر و کاربردی باشد. همچنین، برخی تحقیقات انجام‌شده بر روی گونه‌های مختلف زنبورهای شکارگر بومی در زیست‌بوم ایران نشان داده‌اند که این عوامل کنترل بیولوژیک طبیعی می‌توانند نقش مؤثری در مهار و کاهش تراکم جمعیتی این آفت مخرب ایفا کنند. از سوی دیگر، پژوهش‌های بیوشیمیایی پیشرفته بر روی فرمولاسیون‌های نوین از حشره‌کش‌های گیاهی مشتق‌شده از منابع طبیعی نیز در حال انجام است، که می‌تواند افق‌های تازه‌ای را در مدیریت پایدار آفات گیاهی بگشاید.

نتیجه‌گیری:

کرم خراط گردو (Zeuzera pyrina) آفتی بسیار خطرناک، پیچیده و مقاوم به شمار می‌آید که خساراتی چشم‌گیر و فزاینده به درختان گردو وارد می‌سازد. در حقیقت، این آفت به عنوان شبحی خاموش و پنهان در میان باغ‌های گردو، با فعالیت‌های تدریجی اما مستمرخود، سلامت، شادابی و توان تولید‌زایی درختان گردو را به‌مرور تهدید کرده و به مخاطره می‌اندازد. تأثیرات مخرب و جدی این آفت بر بافت آوندی درخت، ساختار فیزیکی تنه و شاخه‌ها، و نیز ظرفیت زایشی درختان گردو، ضرورت توجه عمیق، مدیریت اصولی و مراقبت دائمی از باغ‌های گردو را به‌وضوح نمایان می‌سازد.
افزایش دانش تخصصی و آگاهی عمیق نسبت به چرخه زیستی و رفتارهای اکولوژیک آفت، شناسایی زودهنگام علائم آلودگی، پایش مستمر و هدفمند، استفاده از روش‌های تلفیقی و نوین کنترل آفات، هوشیاری همیشگی باغداران، و توجه مستمر به اقدامات پیشگیرانه و کنترلی مؤثر، می‌توانند کلید موفقیت در حفظ سلامت، بهره‌وری و پایداری بلندمدت باغ‌های گردو در مقابل این تهدید جدی زیستی باشند. این اقدامات به‌طور مستقیم موجب کاهش چشم‌گیر خسارات اقتصادی ناشی از فعالیت آفت شده و از آنجایی که باغ‌های گردو سرمایه‌گذاری‌هایی بلندمدت و با ارزش اقتصادی بالا محسوب می‌شوند، مدیریت اصولی این آفت، نه تنها در جهت حفظ کمّی و کیفی تولید محصول مؤثر است، بلکه در افزایش تاب‌آوری مالی و اقتصادی باغداران نیز نقشی اساسی و غیرقابل انکار ایفا می‌کند. صیانت از این سرمایه طبیعی و اقتصادی ارزشمند، تضمینی برای آینده‌ای پربار، پایدار و مطمئن در تولید گردو به شمار می‌آید.

فرمون کرم خراط از کجا بخریم؟

چنانچه قصد دارید فرمون کرم خراط و تله‌های فرمونی با حداکثر کیفیت و اثربخشی بالا را تهیه نمایید، همین حالا با مجموعه زیست‌بانی پایا تماس حاصل فرمایید! ما با ارائه فرمون‌های استاندارد، تخصصی و تست‌شده در شرایط اقلیمی ایران، شما را در دستیابی به کنترل مؤثر و هدفمند آفات در باغ‌های گردو یاری می‌کنیم. با بهره‌گیری از محصولات پیشرفته ما، سلامت درختان خود را تضمین کنید و خسارات ناشی از فعالیت آفات چوب‌خوار را به حداقل برسانید. برای دریافت مشاوره رایگان تخصصی و ثبت سفارش، به وب‌سایت رسمی ما به آدرس www.zbp.ir مراجعه نمایید یا از طریق تلفن با کارشناسان ما در ارتباط باشید.

انتخاب آگاهانه شما، موفقیت پایدار شماست!